شرطبندی.

در بصرهْ در زمان حاکمیتِ خلیفه محمدْ یک شاعر به نام عُمر بن علی ربیعه زندگی می‎کرد که توسط معاصران خود شاعرِ شاعران نامیده می‎گشت. عُمر این نام را به درستی دریافت کرده بود، زیرا او مخترع ابیاتِ مُصرّع سی و هفت سیلابی بود، و در آن زمان از شاعران فراوانِ بزرگْ کسی با او در این هنر و فراوانی ابتکار برابری نمی‎کرد.

چیز خاص در ابیاتش این بود که گرچه در ساختْ به شدت مطابق با قوانینِ سرودن بودندْ اما در معنی وحشی بودند و به این خاطرْ هم مورد علاقۀ افراد دانا و هم افراد نادان قرار می‎گرفتند. وقتی عُمر قطعه جدیدی منتشر می‎کردْ بنابراین اساتیدِ ادبیات با دقت سیلاب‎های آن را می‎شمردند و از درست بودنش خوشحال می‎گشتند؛ و میگساران در میخانه‎ها آن را دسته‎جمعی می‎خواندند و زنانِ در چادر پیچیده شده‎ای که شب‎ها بر بام خانه‌ها می‎نشستندْ در حال نگاه کردن به فرا رسیدنِ شبْ قافیۀ شیرین را زمزمه کنان تکرار می‎کردند.

عُمر با خلق آثارش پول زیادی کسب می‎کرد، و با این پول در زیباترین خیابانِ بصره برای خود خانۀ کوچکی خریده بود که داخلش طوری تزئین شده بود که شاعران معمولاً خانه‎شان را تزئین می‎کنند: با میزهای با صدفِ مروارید منبت‎کاری گشته، با کتاب‎های قدیمی و با لامپ‎های برنزی در تمام گوشه‎ها. اما زیباترین آنها باغ کوچکی بود که در پشت خانه در سکوت قرار داشت. در باغ یک دریاچۀ کوچک بود و در دریاچه یک جزیره که توسط یک پل از چوب‎های طلائی به بیرون از دریاچه متصل می‎گشت. عمر تمام روز را بر روی این جزیره می‎نشست و با گوش‎های شاعرانه صدای جهان را استراق سمع می‎کرد. و وقتی او صدائی را که انتظارش را می‎کشید لمس می‎کردْ پَر غازش را در جوهر آبی رنگِ دواتی که در کنارش قرار داشت فرو می‎برد و قافیه را بر روی کاغذ می‎نوشت.

حالا اما در کنارِ باغ شاعرْ تجارتخانۀ بزرگِ بازرگانِ ثروتمندی به نام علی ساخته می‎شود که کشتی‎هایش تا زنگبار به سرزمین سیاهپوستان می‎رفتند. علی با پوست و چرم معامله می‎کرد و تمام روزْ مسافرانی که الگوهای خود را عرضه می‎کردند و قاصدانی که نامه‎ها را می‎آوردندْ در تجارتخانه‎اش در رفت و آمد بودند. و وقتی حالا این بازرگانِ بزرگ پشت میزش می‎نشست و صورتحساب‎ها را کنترل و صدها سفارش صادر می‎کردْ می‎توانست همیشه از میان پنجرۀ قوسی شکلِ اتاق کارشْ شاعر را ببیند که بر روی جزیرۀ کوچک نشسته و به آسمان نگاه می‎کرد. به این خاطر علی از شاعر نفرت داشت و به تمام دوستانش می‎گفت: "یک بار در آنجا به عُمر نگاه کنید که هفت ساعت است بر روی جزیره‎اش نشسته و هیچ کاری انجام نمی‎دهد. آیا این مجاز است که یک چنین شخصِ به درد نخوری تمام روز را به آسمان آبی نگاه کندْ در حالیکه دیگران از صبح تا شب باید کار کنند؟"

یک روز چنین اتفاق می‎افتد که عُمر با یک کاغذِ بزرگ لوله شده‎ای که می‎خواست به ناشرش برساند از خانه خارج می‎شود و به خیابان می‎آید. همزمان از تجارتخانۀ بازرگانْ یک کجاوه خارج می‎شود که علی را در داخل آن به بازار بورس حمل می‎کرد. و چون شاعر در رؤیا به سر می‎بردْ و به سمت راست و چپ خود نگاه نمی‎کردْ بنابراین با کجاوه تصادف می‎کند، طوریکه کجاوه به شدت به تکان خوردن می‎افتد. حمالان کجاوه او را با خشونت به کناری هل می‎دهند، علی اما سرش را بیرون می‎آورد و فریاد می‎زند: "تو آدمِ به درد نخور، آیا نمی‎توانی از سر راهِ مردم کوشائی کنار بروی که می‎خواهند به بازار بورس بروند، جائیکه آنها برای افزایش رفاهِ ملی کار می‎کنند؟ کاری که تو آنجا انجام می‎دهی، نوشتن ابیات بر روی کاغذْ یک هنر زیبا است. اما این را هرکس می‎تواند." با این حرف علی دوباره سرش را داخل کجاوه می‎برد و به سمت بازار بورس حمل می‎شود.

عُمر بن علی ربیعه بدون گفتن هیچ کلمه‎ای آنجا ایستاده بود. زیرا او مانند بقیۀ شاعران بود: وقتی آنها یک نزاع با مردم خشنِ جهان دارندْ بنابراین نمی‎توانند برای لحظه‎ای هیچ چیز بگویند؛ ابتدا وقتی مدت‎ها از رفتن دیگری بگذردْ پاسخ مناسبی که باید می‎دادند به ذهن‎شان می‎رسد. او ابتدا وقتی کجاوۀ همسایه در گوشۀ جاده از نگاهش ناپدید می‎گردد فکر می‎کند که باید جواب این آدمِ خشن را اینطور می‎داد: خب، اگر نوشتن شعر اینطور ساده استْ بنابراین یک بار یکی بنویس.

در این وقت او از حرف بازرگانِ گستاخ دچار یک خشم بزرگ می‎شود و یک خشم بزرگتر بخاطر حماقت خودش؛ و پس از آنکه او این خشم را دو روز تمام حفظ می‎کندْ دیگر نمی‎تواند تحمل کند: او به خودش قوت قلب می‎دهد و یک شب مستقیم به اتاق کار بازرگان می‎رود. علی با تعجب از روی کاغذهایش به بالا نگاه می‎کند، زیرا تا حال این دو همسایه هرگز به خانۀ یکدیگر نرفته بودند. عُمر اما با شجاعت می‎گوید: "همسایه و دوست، تو گفتی که نوشتن ابیات بر روی کاغذ هنر نیست؛ بنابراین من کاغذی که بر رویشان ابیاتم را می‎نویسم برایت آورده‎ام، همچنین قلم و دواتم را. تو حتماً حالا وقت داری، زیرا که شب است و تا فردا احتیاج نداری مراقب عزیمت شترها باشی. بنابراین نشان بده که چه می‎توانی. من یک ساعت دیگر برمی‎گردم و سپس تو شعری را که نوشته‎ای نشانم خواهی داد؛ زیرا که این کار ساده‎ای است."

بازرگان می‎گوید: "ها ها، فوری آن را انجام خواهیم داد؛ برو و یک ساعت دیگر برگرد؛ اما پرِ غازت را هم با خود ببر، با چنین چیزی نمی‎توام بنویسم؛ من به نوشتن با قلمِ نوک طلائی‎ام عادت دارم."

هنگامیکه عُمر پس از یک ساعت دوباره برمی‎گرددْ بازرگان غرق در عرق در برابر کاغذی پوشیده شده از خطوط و کلماتی درهم نشسته بود.

عُمر لبخندزنان می‎گوید: "خب؟ شعرت را برایم بخوان." بازرگان عصبانی پاسخ می‎دهد: "این تعجب ندارد که من موفق نشدم. تو هنر خودت را آموخته‎ای و من هم هنر خودم را؛ همانطور که من نمی‎توانم ناگهان یک سونت بنویسمْ تو هم نمی‎توانی حالا در یک ساعت پوستِ برۀ پارسی بخری. این امتحانِ کوتاه مدت ثابت نمی‎کند که هنر تو از هنر من سخت‎تر است."

عُمر پاسخ می‎دهد: "حق با توست. اما با این وجود برای ما دو نفر هنوز مشخص نگشته است که آیا اتهامات تو صحیح‎اند. بگذار که ما به امتحان کردن ادامه دهیم. تو شش ماهِ تمام در ساعات فراغتِ شبانه‎ات نزد معلم من سالومونْ هنر دراز و کوتاه کردن سیلاب‎ها را می‎آموزی؛ در این ضمن من به خود اجازه می‎دهم در نزد منشی تو درس قانونِ تجارت و ارزش سکه بخوانم و پس از آموزش او پول اندکم را زیاد کنم. سپس پس از شش ماه خواهیم دید که آیا تو یک شاعر شده‎ای یا من یک بازرگان، و از آن متوجه خواهیم گشت که کدامیک از این دو هنر آسان‎تر، قابل دسترس‎تر، بالاتر، نادرتر و مقدس‎تر است."

*     *

*

آنها این کار را انجام می‎دهند.

بازرگان پس از شش ماهْ تمامِ قوانین هنرِ شاعری را از حفظ می‎آموزد، حالا او می‎دانست که هر بیت در دو نیم بیت با قافیۀ یکسان باید تجزیه شود؛ اما بیت‎های او از هم جدا می‎گشتند و قافیه‎ها مانند چوبِ خشک سر و صدا می‎کردند. شاعر در شش ماه می‎آموزد که اهمیت مهمِ هنر تجارتْ ارزان خریدن و گران فروختن است و اینکه پوست‎های بُز سنگین‎تر می‎شوند وقتی آدم رویشان ماسه بپاشد. و او درست زمانیکه زمانِ آموزش به پایان می‎رسد مشغول خریدن یک محمولۀ بزرگ پوستِ گاو از بازار کویت بود.

علی لبخندزنان می‎گوید: "اما تو چه بازرگان خوبی شده‎ای؛ من حالا قبول می‎کنم که برای هنر شاعری یک ذهن قوی‎تر لازم است، و هنر تجارت پائین‎تر است و من به تو به عنوان برنده تبریک می‎گویم. حالا بگذار که هرکس به سر کار خود برود."

اما در این وقت عُمر پاسخ می‎دهد: "اما نه اینطور فوری؛ به من اجازه بده که ابتدا این معامله را به پایان برسانم. اگر حالا پوست‎ها را به استانبول برسانمْ پنج هزار دوکات سودِ خالص نصیبم می‎شود، زیرا بازار غربْ بخاطر تهدیدِ جنگ بین بلغارها و امپراتوریْ چرم وارد می‎کند. همچنین موسی و پسرانش می‎خواهند در حلب به من پنجاه هزار دوکات وام بدهند، و حالا لغو کردن این معامله یک گناه خواهد بود."

به این ترتیب عُمر موفق می‎شود پوست‎های گاو را به استانبول برساند و با پولی که سود می‎بَرد چرم‎های مراکشی می‎خرد؛ فرصت‎ها افزایش می‎یابند، کسب و کار رونق می‎گیرد، و عاقبت عُمر با همسایه‎اش علی وارد یک شراکت تجاری می‎گردد.

اما چون حالا او برای کالاهایش نیاز به جا داشتْ بنابراین می‎گذارد که باغ کوچک را خراب کنند و دریاچه را با خاک پر سازند و جزیره و پل طلائی رنگ را از بین ببرند و بجای آن یک انبار بزرگ بسازند، که در آن باید پوست‎های بز و پوست‎های گاو تا زمانی انبار می‎گشتند که بالا رفتن قیمت‎ها به حد مناسب برسد.

*     *

*

البته به این ترتیب مشخص می‎شود که شعر مقدس‎تر و تجارت هنری پست‎تر است و هرکس می‎تواند آن را درک کند؛ اما این هم مشخص می‎شود که این هنرِ پست‌تر از تمام مقدسات قوی‎تر است.

https://www.youtube.com/embed/IZ7utLlsBQM