دو پسر.

یک زن روستائی در تورینگن در ژانویه 1945 هنگامیکه جنگ هیتلر رو به پایان بود خواب می‎بیند پسرش در مزرعه او را صدا می‎زند، خواب‎آلود به حیاط می‎رود و فکر می‎کند پسرش را در کنار پمپ آب در حال نوشیدن آب می‎بیند. وقتی پسرش را مخاطب قرار می‎دهد متوجه می‎گردد که او یکی از اسیران جوان روسی است که در مزرعه کار اجباری انجام می‎دادند. چند روز بعد از آن شاهد صحنه عجیبی می‎شود. او غذای اسرا را که در جنگل کوچک نزدیک مزرعه کُنده درختان را از زیر خاک باید بیرون می‎آوردند می‎برد. هنگام بازگشت با نگاه کردن از بالای شانه به پشت سرش همان جوان اسیر را می‎بیند که صورتش او را ضعیف نشان می‎داد، او صورتش را ناامیدانه به سمت دیگ آشی چرخانده بود که کسی آن را به او می‎داد، و ناگهان این صورت خود را به صورت پسرش تبدیل می‎سازد. تبدیل گشتن سریع صورت این جوان به صورت پسرش و دوباره غیر واضح شدن سریع آن برایش در چند روز بعد هم به کرات رخ می‎دهند. سپس اسیر جنگی بیمار می‎شود؛ او بدون تیمار گشتن در انبار غله در رختخواب باقی می‎ماند. زن روستائی کشش رو به افزایشی احساس می‎کرد که برای او چیز مقوی‎ای ببرد، اما برادرش، یک معلول جنگی، که اداره مزرعه با او بود و با اسرا خشن رفتار می‎کرد مانع این کار می‎شود، بخصوص حالا، زمانیکه همه چیز شروع به زیر و رو شدن گذارده و ترس از اسرا در روستا آغاز گشته بود. گرچه زن روستائی نمی‎توانست با استدلال‎های برادرش موافق باشد؛ اما کمک به این افراد مادون انسان را که در باره‎شان چیزهای وحشتناکی شنیده بود به هیچ وجه درست نمی‎دانست. او در وحشت از آنچه ممکن است دشمن بر سر پسرش که در جبهه شرق می‎جنگید بیاورد زندگی می‎کرد. بنابراین هنوز تصمیم نیمه راسخ کمک به این اسیر را به مورد اجرا نگذاشته بود که یک شب در باغ کوچک میوه از برف پوشیده شده گروهی از اسرا را هنگام یک گفتگوی پر حرارت غافلگیر می‎سازد، آنها احتمالاً برای اینکه بتوانند مخفیانه این گفتگو را انجام دهند در سرما ایستاده بودند. مرد جوان هم آنجا ایستاده بود، با تب و لرز، و، احتمالاً بخاطر وضعیت جسمانی ضعیفش بود که با دیدن او عمیق‎تر از دیگران وحشت کرد. حالا در حین این وحشت دوباره تغییر عجیب در صورت مرد جوان رخ می‎دهد، طوریکه زن در صورت او چهره وحشت‎زده پسرش را می‎دید. این جریان فکر زن را عمیقاً به خود مشغول می‎سازد، و گرچه طبق وظیفه به برادرش گفتگوی پنهانی در باغ کوچک میوه را گزارش می‎دهد، اما  تصمیم می‎گیرد ژامبون گوشت خرگوش آماده کرده را پنهانی به مرد جوان برساند. این کار مانند برخی از اعمال خوب در زمان رایش سوم بسیار سخت و خطرناک بود. زن با این کار برادرش را دشمن خود می‎ساخت، و همچنین نمی‎توانست به اسرای جنگی هم اطمینان داشته باشد. با این وجود در این کار مؤفق می‎شود. البته او در این وقت کشف می‎کند که اسرا واقعاً قصد فرار داشتند، زیرا این خطر که آنها را قبل از رسیدن ارتش سرخ به سمت غرب ببرند یا به سادگی به قتل برسانند هر روز بیشتر تهدیدشان می‎کرد. زن روستائی نتوانست خواهش مرد جوان اسیر را که تلاش می‎کرد با چند کلمه آلمانی و پانتومیم آن را به او بفهماند رد کند، و بنابراین اجازه داد که اسرا او را در نقشه فرار خود درگیر سازند. او ژاکت و یک قیچی بزرگ حلب‎بری تهیه می‎کند. عجیب این بود که تغییر چهره اسیر به چهره پسرش دیگر اتفاق نمی‎افتاد؛ زن روستائی حالا فقط به مرد جوان غریبه کمک می‎کرد. بنابراین برای زن روستائی این یک شوک بود وقتی یک روز صبح در پایان ماه فوریه به پنجره اتاق ضربه زده می‎شود و او از میان شیشه پنجره در گرگ و میش چشمش به صورت پسرش می‎افتد. این بار پسرش بود. او یونیفورم نظامی پاره شده اس‎اس‎های مسلح را بر تن داشت، واحد نظامی او تلف شده بودند، و او با هیجان گزارش می‎داد که روس‎ها فقط چند کیلومتر تا روستا فاصله دارند. بازگشت او به خانه باید حتماً مخفی نگاه داشته می‎گشت. در یک نوع شورای جنگ که زن روستائی، برادرش و پسرش در گوشه‎ای از اتاق زیر شیروانی برگزار می‎کنند، در درجه اول تصمیم گرفته می‎شود که خود را از شر اسرای جنگی خلاص کنند، زیرا که آنها احتمالاً مرد اس‎اس را دیده بودند و در مورد رفتار خشن آنها نیز حتماً شهادت می‎دادند. در آن نزدیکی یک معدن سنگ وجود داشت. مرد اس‎اس اصرار می‎کرد که او مجبور است در شب بعد اسرا را تک تک با فریب از انبار غله خارج سازد و بکشد. بعد آنها می‎توانستند جسدها را به معدن سنگ ببرند. باید به اسرا در شب چند بطر سهمیه شراب داده می‎شد؛ برادر می‎گوید این کار توجه آنها را بیش از حد جلب نخواهد کرد، زیرا او و خدمه طبق قرار قبلی در این اواخر با روس‎ها دوستانه رفتار کرده بودند تا آنها را در آخرین لحظه به خود مهربان سازند. وقتی مرد جوانِ اس‎اس نقشه را طرح می‎کرد ناگهان می‎بیند مادرش می‎لرزد. مردها تصمیم می‎گیرند که دیگر به هیچ وجه به او اجازه نزدیک شدن به انبار غله را ندهند. بنابراین زن با وحشت تمام انتظار فرا رسیدن شب را می‎کشد. روس‎ها ظاهراً شراب را با سپاس پذیرفته بودند، و زن صدای مست آواز سودائی‎شان را می‎شنید. اما وقتی پسرش حدود ساعت یازده شب به انبار غله می‎رود اسرا را آنجا نمی‎یابد. آنها به مست بودن تظاهر کرده بودند. به ویژه رفتار دوستانه غیر طبیعی این اواخر در مزرعه آنها را متقاعد ساخته بود که باید ارتش سرخ کاملاً نزدیک شده باشد. ــ روس‎ها در نیمه دوم شب می‎آیند. پسر بر روی کف اتاق زیر شیروانی مست دراز کشیده بود، در حالیکه بر زن روستائی هراس مستولی شده بود و سعی می‎کرد یونیفورم نظامی اس‎اس او را بسوزاند. همچنین برادرش هم مست کرده بود؛ او خودش مجبور گشت از سربازان روسی استقبال کند و به آنها غذا بدهد. او این کار را با چهره‎ای به سنگ تبدیل شده انجام می‎داد. روس‎ها صبح عزیمت می‎کنند، ارتش سرخ به پیشروی‎اش ادامه می‎دهد. پسر، خسته از بی خوابی، دوباره درخواست شراب می‎کند و تصمیم راسخش را از پیوستن به نیروهای عقب نشسته آلمانی و ادامه دادن به جنگیدن ابراز می‎کند. زن روستائی تلاش نمی‎کند برایش توضیح دهد که ادامه دادن به جنگیدن حالا مرگ حتمی معنا می‎دهد. با ناامیدی خودش را بر سر راه پسرش می‎اندازد و با گرفتن پاهایش سعی می‎کند از رفتن او جلوگیری کند. پسر مادرش را هل می‎دهد و او را بر روی کاه‎ها می‎اندارد. زن روستائی در حال برخاستن یک مالبند در دست احساس می‎کند، و با یک ضربه سریع پسر دیوانه را بیهوش می‎سازد. قبل از ظهر همان روز زنی روستائی یک گاری‌دستی را به نزدیک‎ترین بازار محل به مرکز فرماندهی روس‎ها می‎کشد و پسرش را با دست‎های با طناب بسته شده بعنوان اسیر جنگی تحویل می‎دهد، برای اینکه او، طوریکه زن روستائی سعی می‎کرد به یک مترجم توضیح دهد، زندگیش را حفظ کند.  

https://www.youtube.com/embed/pK3OwruDIEY

من و سگ خانم(پ).

گاهی انسان در زندگی خود چیزهائی می‎بیند یا می‎شنود که مانند قصه زیر غیر قابل باورند:

ساعت پنج صبح با اتوبوس به سمت خانه آقای (پ) حرکت می‎کنم. قرار بر این بود که ساعت هفت او را از آن سر شهر به سمت دیگر شهر برای رفتن به مطب دندانپزشک همراهی کنم و دوباره به خانه بازگرداندم. برای رسیدن به خانه آقای (پ) باید یک ساعت و چهل دقیقه با اتوبوس، مترو و تراموا می‎رفتم. بعد از سوار شدن به تراموا صدای موزیک را کمی کمتر می‎کنم و به برگه مأموریت دوباره نگاهی می‎اندازم: تلفظ نام خیابان سخت بود و من چند بار آن را زیر لب تکرار کردم که اگر پیدا کردن خانه سخت بود برای کمک گرفتن از رهگذران لااقل نام خیابان را صحیح ادا کنم. سمت راست برگه در قسمت لیست معلولیت‎های جسمانی کنار «نابینا» ضربدر زده شده بود.

هنوز لحظه‎ای از تلاشم برای تجسم قیافه آقای (پ) نگذشته بود که قطار به ایستگاه مورد نظر می‎رسد و من پیاده می‎شوم. با اینکه هوا هنوز تاریک و آنجا هم مانند تمام محل‎های حومه برلین سرسبز، پر درخت، خالی از رهگذر و خیابان‎های فرعی فراوان بود، اما پیدا کردن خانه به اشکال برنخورد و من پس از دوازده دقیقه به خانه شماره هفت می‎رسم. زنگ طبقه پنجم را می‎زنم و با شنیدن صدای زنی با گفتن صبح به خیر خودم را معرفی می‎کنم. زن با صدائی خسته می‎گوید: "طبقه پنجم دست راست" و درب ساختمان پس از چند لحظه باز می‎شود. پس از داخل شدن به ساختمان نگاهی به آسانسور می‎اندازم و از پله‎های کنار آن بالا می‎روم.

خانمی نشسته بر روی ویلچر درب خانه را باز و مرا دعوت به داخل شدن می‎کند.

نه تنها صدای همسر آقای (پ) خسته بود بلکه نگرانی هم در چشمانش موج می‎زد.

خانم (پ) مرا به آشپزخانه دعوت می‎کند و در حال هدایت کردن ویلچر الکتریکی‎اش به آشپزخانه می‎گوید: "متأسفانه (پ) یک ساعت پیش حالش بد شد و او را با آمبولانس به بیمارستان بردند، امیدوارم از اینکه نتونستم زودتر به شما خبر بدهم و از آمدن بازدارم بتونید من رو ببخشید."

من به عکس قاب شده مرد جوانی که به دیوار راهرو آویزان بود نگاهی می‎اندازم و بدون آنکه جوابش را بدهم می‎پرسم: "این عکس آقای (پ) است؟"

خانم (پ) سرش را به سمت عکس می‎چرخاند، آهی می‎کشد و می‎گوید: "نه، عکس پسرم است که به آمریکا مهاجرت کرده"، و پس از ورود به آشپزخانه از من دعوت به نشستن می‎کند. من حالا می‎توانستم چهره‎اش را بهتر تماشا کنم. خانم (پ) آنطور که صدایش نشان می‎داد آنچنان پیر هم نبود، خودش گفت شصت ساله است و شوهرش شصت و دو سال دارد.

پاهای خانم (پ) از ده سال پیش در اثر تصادف با اتوموبیل فلجند و آقای (پ) مادرزادی نابیناست. آنها در یک مهمانی با هم آشنا می‎شوند و سه ماه بعد از این آشنائی با هم ازدواج می‎کنند. مایک، پسر خانم و آقای (پ) در بیست سالگی به آمریکا می‎رود و در حین تحصیل با دختری آمریکائی به نام مارگرت ازدواج می‎کند و در آنجا ماندگار می‎شود.

خانم (پ) می‎پرسد قهوه می‎نوشید و قبل از اینکه من جواب بدهم برایم در فنجانی قهوه می‎ریزد.

من حالا به سگی که داخل آشپزخانه شده بود و به من نگاه می‎کرد و پاهایم را بو می‎کشید نگاه می‎کنم و از خانم (پ) می‎پرسم: "چرا نگرانید؟"

"نمی‎دونم با مایک چکار کنم؟"

من دستی به سر سگ می‎کشم، سگ دستم را می‎لیسد و من می‎گویم: "خانم (پ) نگران نباشید، شما چه کار می‎تونید از این راه دور برای مایک بکنید، پسرتون و خانم آمریکائیش حتماً حالا در حال خوش گذراندن هستند.

نگرانی چشمان خانم (پ) با کمی تعجب مخلوط می‎شود و می‎گوید: "من برای پسرم نگران نیستم، من نگران مایک هستم، ــ و با اشاره دست سگ را نشان می‎دهد. مایک از یک ساعت پیش تا حالا هنوز ادرار نکرده! او هر روز ساعت شش همراه شوهرم پائین می‎رفت، هم ادرار می‎کرد و هم هوای تازه می‎خورد. حالا مرتب از این اتاق به اون اتاق می‎ره و با اینکه می‎دونه (پ) خونه نیست اما باز هم دنبالش می‎گرده. من نمی‎تونم ببرمش بیرون و نمی‎دونم چه باید بکنم."

من جرعه‎ای از قهوه‎ام می‎نوشم، از جایم بلند می‎شوم و می‎گویم: "نگران نباشید، من مایک را برای هواخوری می‎برم بیرون."

خانم (پ) به اندازه‎ای از این خبر خوشحال می‎شود که نزدیک بود معجزه‎ای رخ دهد و بر روی پاهایش بایستد. من هم از اینکه توانسته بودم به این سادگی نگرانی یک انسان را برطرف سازم خوشحال بودم.

مایک که انگار جریان را بو کشیده بود خودش را به پاهایم می‎مالید و به درب خانه نگاه می‎کرد.

من یک بار دیگر دست به سر و گردنش می‎کشم و از خانم (پ) می‎پرسم: "تا کی می‎تونه مایک بیرون بمونه؟"

"تا وقتیکه شما مایل باشید."

"نباید چیزی به گردنش ببندم؟"

"نه، لازم نیست، حرف شنو است."

"اجازه دارم بهش شیرینی بدم؟"

"نه، شیرینی برای دندوناش ضرر داره و باعث چاقی می‎شه. مایک خیلی دوست داره قبل از نهار میوه بخوره، سیب و خیار خیلی دوست داره. اما من امروز میوه ندارم و مغازه میوه فروشی چهار چهاراه با اینجا فاصله داره."

حالا من و مایک بیرون از ساختمان بودیم و هوا روشن شده بود، مایک طوری با من رفتار می‎کرد که انگار سال‎هاست با هم دوستیم. از بین پاهایم رد می‎شد، گاهی بر روی دو دست و گاهی بر روی دو پا راه می‎رفت و هر بار بعد از این هنرنمائی‎ها توقع داشت چیزی به عنوان جایزه برای خوردن به او بدهم. اما من چیزی همراه خود نداشتم و قرار بود مایک پس از رفع حاجت مغازه میوه‎فروشی را به من نشان دهد.

من سه بار محل ادرار مایک را اشتباه حدس زدم؛ یک بار در کنار یک درخت کاج بزرگ و زیبا، یک بار در کنار درب ورودی یک خانه که به نظر می‎رسید باید چند سگ از آن محل برای ادرار استفاده کرده باشند و یک بار هم کنار ایستگاه تراموا، زیرا آنجا هم بر روی زمین آثار ادرار تازه چند سگ به چشم می‎خورد!

مایک اما این سه محل را فقط لحظه کوتاهی بو کشید و دوباره به راه افتاد. او در جائی ادرار کرد که من هرگز فکرش را نمی‎کردم.

چند قدم مانده به اولین چهارراه چراغ راهنمائی قرمز می‎شود. من توقف می‎کنم و به مایک می‎گویم: "بشین!". مایک اما حرف شنوی نمی‎کند، کمی از من فاصله می‎گیرد و می‎ایستد. من در حال خواندن نام خیابان بودم که صدای شر شر ادرار کردنش را می‎شنوم. مایک بدون آنکه یکی از پاهایش را بلند کرده باشد به چراغ خیره شده بود و ادرار می‎کرد. من به او می‎گویم "پاک آبرومون رو بردی" و به اطراف نگاه می‎کنم، اما بجز من و مایک کسی در آن حوالی دیده نمی‎شد. با قطع شدن صدای شر شر ادرار چراغ راهنمائی هم سبز می‎شود و ما به راه می‎افتیم.

مایک در فاصله میان اولین چهارراه و دومین چهارراه باز هم چندین بار محل‎های از ادرار مرطوب گشته را بو کشید و زود رد شد. وقتی به دومین چهارراه رسیدیم چراغ راهنمائی رنگ سبز را نشان می‎داد و مایک بعد از نگاهی به چراغ به سرعت قدم‎هایش افزود و ما از خیابان سریع گذشتیم. چراغ سومین چهارراه قرمز بود، مایک این بار بر روی باسن و پاهایش می‎نشیند، گاهی به من نگاه می‎کرد و گاهی به چراغ راهنمائی. از این چهارراه نه ماشینی عبور می‎کرد و نه وسیله نقلیه دیگری. در این وقت پسر جوانی از کنار مایک قدم به خیابان می‎گذارد و آرام از عرض خیابان عبور می‎کند، مایک ناگهان می‎ایستد و چند پارس بلند می‎کند، پسر جوان سرش را برمی‎گرداند، به مایک نگاه می‎کند و انگشت میانی دست مشت کرده‎اش را نشان می‎دهد، مایک چند بار دیگر انگار که بخواهد دزدی را بگیرد پارس می‎کند، در این وقت چراغ سبز می‎شود و من به مایک می‎گویم: "آرام باش"، اما مایک انگار که بخواهد به من بگوید "قانون، قانون است، رنگ قرمز یعنی ایست و رنگ سبز یعنی برو" پارس آرامی می‎کند و ما از خیابان می‎گذریم.

بعد از رسیدن به مغازه میوه فروشی از مایک می‎پرسم "سیب می‎خوای یا خیار؟" و مایک با اشاره سر سیب‎ها را نشان می‎دهد. 

در حالیکه مایک خوشحال سیب سرخ بزرگی را در میان دو دست خود نگاه داشته و به آن دندان می‎زد تصور پسر جوان در حال نشان دادن انگشت میانیش دوباره برایم زنده می‎گردد. از اینکه در برابر این عمل ناشایست پسر از مایک دفاع نکردم کمی شرمگین می‎شوم و برای آرام ساختن وجدان زیر لب می‎گویم: "من و تو در اینکه «جواب ابلهان خاموشی‎ست» حتماً هم ‎عقیده‎ایم، مگه نه؟"

https://www.youtube.com/embed/Y7DbEmNukh8

پیرزن بی‌وقار.

مادربزرگم هفتاد و دو ساله بود که پدربزرگ فوت کرد. او در یکی از شهرهای کوچک بادن یک مؤسسه کوچک لیتوگرافی داشت و در آن همراه با دو/سه دستیار تا زمان مرگش کار کرد. مادربزرگم بدون کلفت خانه‎داری می‎کرد، مراقب خانه قدیمی و زهوار در رفته بود و برای مردها و کودکان غذا می‎پخت.

او زنی لاغر و کوچک اندام بود، چشمانی سرزنده مانند چشمان مارمولک داشت و آرام صحبت می‎کرد. او با منابع کاملاً اندک پنج کودک از هفت کودک به دنیا آورده‎اش را بزرگ کرده و به این خاطر در طول این سال‎ها جثه‎اش کوچک‎تر شده بود. از بچه‎ها دو دختر به آمریکا می‎روند، و همچنین دو پسر نیز نقل مکان می‎کنند. فقط کوچک‎ترین فرزند که سلامتی ضعیفی داشت در شهر کوچک می‎ماند. او چاپچی کتاب می‎گردد و خانواده بیش از حد بزرگی تشکیل می‎دهد. بنابراین وقتی پدربزرگم فوت می‎کند مادربزرگ در خانه تنها بود. کودکان برای همدیگر به خاطر این مسئله که چه باید با مادر کرد نامه می‎نوشتند. یکی از پسرها می‎توانست پیش خود اتاقی به مادر بدهد، و چاپچی می‎خواست با خانواده پیش مادرش اسباب‎کشی کند. اما پیرزن پیشنهادات را نمی‎پذیرفت و فقط می‎خواست از هر یک از فرزندانش که توانائی داشته باشد یک حمایت کوچک مالی قبول کند. فروش مؤسسه کوچک لیتوگرافی که دیگر فرسوده شده بود و بدهی هم داشت تقریباً هیچ سودی نیاورد. بچه‎ها برایش نامه می‎نویسند که او نمی‎تواند کاملاً تنها زندگی کند، اما هنگامیکه او به نامه‎ها توجه نمی‎کند آنها تسلیم می‎شوند و ماهیانه برایش کمی پول می‎فرستادند. آنها به خود می‎گفتند خوب است که لااقل چاپچی در شهر کوچک مانده است. چاپچی همچنین می‎پذیرد برای خواهران و برادرانش گاهی در باره مادر گزارش دهد. نامه‎های او به پدرم، و آنچه پدرم دو سال دیرتر در یک دیدار و بعد از تشیع جنازه مادربزرگم مطلع می‎گردد به من تصویری از آنچه در این دو سال رخ داده بود می‎دهند.

اینطور به نظر می‎رسد که چاپچی از همان ابتدا وقتی مادربزرگم از سکونت او در خانه نسبتاً بزرگ و حالا خالی امتناع کرد دلسرد شده بود. او با چهار بچه در سه اتاق زندگی می‎کرد. اما پیرزن در اصل فقط یک رابطه بسیار شل با او برقرار ساخته بود. پیرزن بچه‎های او را بعد از ظهر هر یکشنبه به قهوه دعوت می‎کرد، و این در واقع تمام رابطه آنها بود. او هر سه ماه یک یا دو بار پیش پسرش می‎رفت و برای تهیه مربا در پختن تمشک به عروسش کمک می‎کرد. زن جوان از بعضی سخنان پیرزن چنین برداشت کرده بود که خانه کوچک چاپچی برایش تنگ است. چاپچی نمی‎توانست در گزارش این موضوع از به کار بردن علامت تعجب اجتناب کند.

چاپچی به یک پرسش کتبی پدرم که پیرزن حالا چه کارهائی می‎کند تقریباً کوتاه پاسخ می‎دهد: پیرزن به سینما می‎رود. در هر حال آدم باید درک کند که این یک کار غیر معمولی بود. سینما در سی سال پیش هنوز مانند سینماهای فعلی نبود. سینماها مکان‎های مخروبه و بد تهویه گشته بودند و اغلب در سالن‎های قدیمی بازی بولینگ دایر می‎گشتند، با پلاکاردهائی در مقابل درب ورودی که بر روی‎شان تصویر قتل‎ها و تراژدی‎های دیده می‎شد. در واقع فقط نوجوانان یا عشاق بخاطر تاریکی به آنجا می‎رفتند. یک پیرزنِ تنها حتماً آنجا جلب توجه می‎کرد.

و از سوی دیگر این به سینما رفتن نگرانی دیگری نیز ایجاد کرده بود. بلیط ورودی یقیناً ارزان بود، اما چون لذت بردن تقریباً همطراز با خوردن غذای چرب و نرم بود بنابراین «پول دور انداخته شده» معنا می‎داد. و پول دور انداختن قابل قبول نبود. حالا مادربزرگم نه تنها با پسرش چاپچی به طور منظم رفت و آمد نمی‎کرد بلکه هیچ یک از آشناهایش را نه ملاقات و نه از آنها دعوت می‎کرد. و هرگز به کافه‎ رستوران‎ها در شهر کوچک نمی‎رفت. اما در عوض اغلب به بازدید از کارگاه کفاشی یک پینه‎دوز در یک کوچه فقیرانه و حتی کمی بدنام می‎رفت، که در آن، به ویژه بعد از ظهرها، انواع افراد نه چندان محترم از قبیل گارسون‎های بیکار و صنعتگران جوان اینجا و آنجا بیکار می‎نشستند. پینه‎دوز مردی میانسال بود که تمام جهان را بدون آنکه چیزی به دست آورده باشد گشته بود. گفته می‎شد که او مشروب‎خوار هم است. او در هر صورت معاشر مناسبی برای مادربزرگم نبود.

چاپچی در یکی از نامه‎هایش اشاره می‎کند که او به مادرش این را خاطر نشان کرده اما جواب کاملاً سردی دریافت کرده است. جواب مادر این بود: "او جهاندیده است"، و با این حرف گفتگو پایان یافته بود. صحبت کردن با مادربزرگم در باره چیزهائی که نمی‎خواست از آنها صحبت کند کار راحتی نبود. چاپچی تقریباً شش ماه بعد از مرگ پدربزرگ برای پدرم می‎نویسد که مادر حالا هر دو روز یک بار در مهمانسرا غذا می‎خورد. چه گزارشی!

مادربزرگ که در تمام عمرش برای یک دو جین انسان غذا می‎پخت و همیشه فقط باقیمانده غذاها را می‎خورد، حالا در مهمانسرا غذا میل می‎کرد! آیا شیطان در او نفوذ کرده بود؟

بزودی پس از آن یک سفر شغلی پدرم را به آن نزدیکی هدایت می‎کند و او به دیدار مادرش می‎رود.

او زمانی می‎رسد که مادربزرگ قصد بیرون رفتن داشت. پیرزن کلاهش را دوباره از سر برمی‎دارد و یک گیلاس شراب با نان سوخاری جلوی او می‎گذارد. چنین به نظر می‎رسید که مادربزرگ خلق و خوی بسیار متعادلی داشت، نه خیلی شاد بود و نه خیلی ساکت. پیرزن حال ما را می‎پرسد، اما خیلی وارد جزئیات نمی‎شود، و بیش از هر چیز می‎خواست بداند که آیا برای کودکان هم گیلاس وجود دارد. او کاملاً مانند همیشه بود. اتاق البته بسیار پاکیزه بود، و مادربزرگ سالم دیده می‎گشت. تنها چیزی که نشان از زندگی تازه‎اش می‎داد این بود که نمی‎خواست با پدرم به دیدار قبر شوهرش به گورستان برود. او خیلی معمولی می‎گوید: "تو می‎تونی تنهائی به آنجا بری. سومین قبر از سمت چپ، ردیف یازدهم. من باید برم بیرون."

چاپچی دیرتر توضیح می‎دهد که پیرزن احتمالاً باید پیش پینه‎دوزش می‎رفت. او به تلخی شکایت کرده بود:

"من اینجا با بچه‎ها در این سوراخ زندگی می‎کنم و فقط پنج ساعت کار با مزد اندک دارم، آسم هم دوباره اذیتم می‎کند، و خانه در خیابان اصلی خالی افتاده است."

پدرم در مسافرخانه یک اتاق گرفته بود، اما انتظار داشت که از طرف مادرش حداقل به صورت ظاهری برای اقامت دعوت می‎گشت، اما مادربزرگ در این باره حرفی نزد. و قبلاً حتی زمان‎هائی که خانه پر بود مادربزرگ می‎خواست که پدر پیش او بماند و پول برای هتل خرج نکند!

اما چنین به نظر می‎رسید که مادربزرگ به زندگی خانوادگی خاتمه داده و حالا، زمانیکه زندگیش در سرازیری افتاده مسیر جدیدی را در پیش گرفته باشد. پدرم که دارای طبعی شوخ بود او را «کاملاً سرحال» میافت و به عمویم می‎گفت باید بگذارد کاری که پیرزن می‎خواهد انجام دهد.

اما مادربزرگ چه می‎خواست؟

نکته بعدی گزارش گشته این بود که مادربزرگ با یک بِرِگ در یک روز پنجشنبه عادی به نقطه زیبائی برای گردش رفته بوده است. برگ یک درشکه با چرخ‎های بزرگی است که برای کل یک خانواده جا دارد. چند باری که ما نوه‎ها به مهمانی پیش مادربزرگ رفته بودیم پدربزرگ برگ اجاره کرده بود. اما مادربزرگ همیشه در خانه می‎ماند. او با حرکت دست امتناعش را نشان‎مان می‎داد.

و بعد از جریان برگ ماجرای سفر به شهر <ک> پیش می‎آید، به یک شهر بزرگ‎تر که برای رسیدن به آن باید مادربزرگ تقریباً دو ساعت با قطار می‎راند. در آنجا مسابقه اسب‎دوانی برگزار می‎گشت، و برای تماشای این مسابقه مادربزرگم با قطار به آنجا می‎رود. چاپچی حالا کاملاً احساس خطر می‎کرد. او قصد داشت با یک پزشک مشورت کند. پدرم پس از خواندن نامه سرش را تکان می‎دهد، اما با مشورت با پزشک مخالفت کرده بود. مادربزرگم تنهائی به شهر <ک> نرفت. او دختر جوانی را همراه خود برده بود، آنطور که چاپچی نوشته بود یک دختر نیمه خرفت که در ممهمانسرائی که پیرزن هر دو روز برای غذا خوردن می‎رفت آشپزی می‎کرد. این «ناقص العقل» از حالا به بعد یک رل ایفا می‎کرد. چنین به نظر می‎رسید که مادربزرگ دیوانه این دختر شده باشد. او دختر را با خود به سینما و به نزد پینه‎دوز که معلوم شده بود یک سوسیال دموکرات است می‎برد، و شایع شده بود که این دو زن در آشپزخانه شراب می‎نوشند و ورق‎بازی می‎کنند.

چاپچی ناامید می‎نویسد: "او حالا برای دختر ناقص العقل یک کلاه گل رز دار خریده است. و آنای Anna ما هنوز لباس برای شرکت در مراسم مذهبی ندارد!"

نامه‎های عمویم کاملاً هیستریک شده بودند، فقط مربوط به «رفتار ناشایست مادر عزیزمان» می‎گشتند و نه هیچ چیز دیگر. بقیه ماجرا را من از پدرم شنیده‎ام.

مهمانخانه‎چی به پدرم چشمک زده و زمزمه کنان گفته بود: "طوریکه شنیده می‎شود خانم <ب> حالا خوش می‎گذراند."

در حقیقت مادر بزرگم این آخرین سال‎ها را هم به هیچ وجه در فراوانی زندگی نکرد. اغلب وقتی در مهمانسرا غذا صرف نمی‎کرد مقدار اندکی نیمرو، کمی قهوه و به ویژه نان سوخاری محبویش را می‎خورد. در عوض با پول باقیمانده می‎توانست یک بطر شراب ارزان بخرد که از آن با هر وعده غذا یک گیلاس کوچک می‎نوشید. خانه را بسیار پاکیزه نگاه می‎داشت، و نه فقط اتاق خواب و آشپزخانه را که مورد استفاده‎اش بود. با این وصف بدون آگاهی فرزندانش خانه را به رهن می‎گذارد. هرگز فاش نشد که با آن پول چه کرد. به نظر می‎رسد که او پول را به پینه‎دوز داده باشد. او بعد از مرگ مادربزرگ به شهر دیگری نقل مکان می‎کند و باید آنجا مغازه بزرگ‎تری برای کفش سفارشی باز کرده باشد.

در اصل مادربزرگ دو زندگی را یکی پس از دیگری زندگی کرد. یکی، زندگی اول به عنوان دختر، به عنوان همسر و به عنوان مادر، و زندگی دوم فقط به عنوان خانم <ب>، یک شخص بی همسر بدون تعهدات و با امکانات نسبتاً کم اما کافی. زندگی اول تقریباً شش دهه به طول انجامید، زندگی دوم در حدود دو سال. پدر من این کشف را کرد که مادر بزرگ در شش ماه آخر زندگیش به خود اجازه آزادی‎های خاصی را داده بود که مردم عادی اصلاً نمی‎شناسند. مثلاً می‎توانست در تابستان ساعت سه صبح بلند شود و در میان خیابان خالی شهر کوچک که تنها به او تعلق داشت قدم بزند. و طوریکه همه ادعا می‎کردند کشیشی را که به مهمانی پیشش می‎آمد تا او را از تنهائیش خارج سازد به سینما دعوت می‎کرد! مادر بزرگ به هیچ وجه منزوی نبود. ظاهراً در پیش پینه‎دوز مردم شوخی رفت و آمد و چیزهای بسیاری تعریف می‎کردند. مادر بزرگ در آنجا همیشه یک بطری شراب سرخ خودش را داشت و در حالیکه دیگران در حال تعریف کردن بودند و در باره مقامات باوقار شهر حرف می‎زدند او یک گیلاس کوچکش را از آن بطری می‎نوشید. این شراب سرخ برای او رزرو شده بود، با این حال گاهی برای دیگران مشروب‎های قوی‎تری هم با خود می‎آورد. مادر بزرگ در یک بعد از ظهر پائیز بطور ناگهانی در اتاق خوابش می‎میرد، اما نه در بستر، بلکه بر روی صندلی چوبی کنار پنجره. مادربزرگ <ناقص العقل> را برای شب به سینما دعوت کرده بود و بنابراین دختر هنگامیکه او مرد پیشش بود. مادر بزرگ وقتی مرد هفتاد و چهار سالش بود.

من یک عکس از مادربزرگ دیده‎ام که او را در بستر مرگ نشان می‎دهد. آدم یک صورت کوچک می‎بیند با چین و چروک‎های فراوان و یک لب نازک اما دهانی گشاد. یک چهره بسیار کوچک اما بلند نظر. مادربزرگ سال‎های دراز بردگی و سال‎های کوتاه آزادی را چشید و نان حیات را تا آخرین ریزه‎هایش خورد.

https://www.youtube.com/embed/4aNgR-EzZzk