ناخواسته.

خدمتکار پیر پر چین و چروک به آقای غریبه بلند قامت می‎گوید: "متأسفم، آقای معلم در خانه نیستند." و با پیشبندش گرد و غبار نامرئی روی دستگیره درب خانه را پاک می‎کند.

مرد غریبه که نمی‎خواست برود می‎گوید: "من دانش‎آموز قدیمی ایشان هستم."

پیرزن کوچک اندام با تردید می‎گوید: "پس، پس ــ من میرم بپرسم ــ چون او همیشه در این ساعت می‎خوابد ــ لطفاً یک لحظه صبر کنید."

پیرزن در راهروی نیمه تاریک ناپدید می‎گردد، اما نرسیده به مجسمه نیم‎تنه شیلر دوباره برمی‎گردد.

"چه کسی را اجازه دارم ــ چه نامی را اجازه دارم ــ؟"

مرد غریبه بلند قامت یک کارت ویزیت در دست داشت. چیزهای زیادی روی آن چاپ شده بود. نامش نمی‎توانست چنین طولانی باشد. باید بر روی آن لقب و رتبه‎ها چاپ شده باشند. حالا بر روی این کارت ویزیت نور ضعیف زنگوله برنجی راهرو می‎رقصید. اینطور به نظر می‎رسید که انگار این نورهای رقصنده لقب بر روی کارن ویزیت را ریشخند می‎کنند. ناگهان غریبه کارت ویزیت را دوباره داخل جیب کتش قرار می‎دهد.

او به سرعت می‎گوید: "بگوئید، اشمالهوفر امیل آمده است."

مرد غریبه تنها در اتاق مهمانی معلم سالخورده‎اش نشسته بود. او سعی می‎کرد اتاق را، مخده‎های سرخ رنگ بر روی لبه پنجره‎ها را، تصاویر بر روی دیوارها و میز و صندلی‎ها را با اطمینان تماشا کند ــ اما اتاق سرش را ناآشنا تکان می‎دهد: "من تو را نمی‎شناسم." ــ "من دانش‎آموز قدیمی معلم سالخورده‎ام هستم." ــ "آخ، آقای من صدها محصل قدیمی داشت، هزاران شاید." ــ "اما من دانش‎آموز مورد علاقه‎اش بودم." ــ "آقای من ده‎ها تن دانش‎آموز مورد علاقه داشت، در هر کلاس در هر سال یک دانش آموز مورد علاقه، و او چهل و یک سال تدریس کرده است ــ" ــ "اما من در بین آن ده‎ها دانش‎آموز اشمالهوفر امیل هستم، کسی که ــ"

تا اینجا گفتگوی صامت میان مرد غریبه و اتاق به پیش رفته بود که از اتاق کناری یک صدای بسیار آرام قابل شنیدن می‎گردد:

"بریگیته، گفتید که او چه نام دارد؟ ــ اشمال امیل؟ ــ چی، اشمالهوفر امیل؟ ــ صبر کنید، صبر کنید، بریگیته، ــ بله بله، حالا دوباره به یادم آمد ــ من یک بار محصلی به نام اشمالهوفر امیل داشتم ــ کاملاً در سال‎های اولیه تدریس، بله، کاملاً در سال‎های اولیه ــ من خودم در آن زمان یک معلم جوان بودم، حتی تقریباً یک اشمالهوفر امیل ــ بله، بله، به اشمالهوفر امیل بگید، معلم پیرش فوری می‎آید، فوری می‎آید ــ چی، من نباید اینطور بلند صحبت کنم؟ او می‎تواند از اتاق مهمانی حرف ما را بشنود؟ ــ اما بریگیته اینکه ضرری ندارد، بعد احتیاج ندارم اینها را یک بار دیگر به اشمالهوفر امیل بگویم ..."

مرد غریبه در اتاق مهمانی لبخند می‎زد. او سرش را به پشتی صندلی خم کرده بود و به صدای دور معلم قدیمی‎اش که داخل اتاق کناری مانند آدم‎های سنگین‎گوش چنان بلند و آهسته صحبت می‎کرد گوش می‎داد. یک درب نازک او را از معلم جدا ساخته بود. نازک؟ آخ، این درب به اندازه کافی ضخیم بود، حداقل به اندازه سی و پنج سال ضخیم. مرد غریبه با دست به سمت گوش برده هنوز آنجا نشسته بود، مانند کسیکه در کنار ساحل دریا خود را از روی صخره‎ای به سمت یک ملودی خم ساخته که از گودالی که مدت‎ها پیش توسط امواج ایجاد گشته صعود می‎کرد ...

سپس او در مقابل معلم سالخورده‎اش بر روی مبل نشسته بود. معلم هیچ جمله خوشامدگوئی استادانه‎ای نگفت. فقط مرتب مرد غریبه را نگاه می‎کرد. و ابتدا پس از مدتی طولانی دست مرد غریبه را می‎گیرد و آهسته و با چهره ثابتی می‎گوید:

"پس این است ــ پس این است ــ." هنوز یک علامت سؤال در جمله‎اش بود. او همچنین جمله‎اش را به اتمام نرساند. او در چهره مرد غریبه چین‎های پارچه‎ای را جستجو می‎کرد که تعلیم او در بافتنش سهیم بوده. اما او گره‎های غریبه بسیاری در این پارچه می‎یابد که او آنها را گره نزده بود. آنها خطوط گسترده مؤفقیت‎های به دست آمده در جهان بودند. آنها الگوهای کار سختی بودند که هیچ مدرسه‎ای نمی‎بافد. آنها چین‎های ناامیدی بی‎شماری بودند که هیچ مدرسه‎ای به آنها شکل نمی‎دهد. آنها تکه‎های ویران بر گونه‌ها بودند که بر رویشان مشت "من می‎خواهم!" تا شقیقه خاکستری شده عبور کرده بود ــ چیزهای بسیاری که هیچ مدرسه‎ای و هیچ معلمی در چهره دانش‎آموزانش حک نمی‎کند.

حالا چشمان مرد غریبه از نگاه جستجوگر معلم سالخورده اندکی وحشت‎زده دچار حرکات تند عصبی می‎گردد. معلم برای بار سوم جمله "پس این است ــ" را پرسشگرانه تکرار می‎کند. و در این لحظه حرکات وحشت‎زده عصبی چشم‎ها ریسمان را به کنار پرتاب می‎کند؛ ریسمان شناخت بیش از سی و پنج سال را، و اینکه معلم سالخورده دیگر نپرسید بلکه با بالا بردن دست برای چهارمین بار می‎گوید:

"بله، بله، این هنوز اشمالهوفر امیل قدیمی من است، سلام خوش آمدی!"

مرد غریبه می‎گوید: "سلام، آقای معلم."

"من می‎بینم که شما در این سی و پنج سال مرد شایسته‎ای شده‎اید."

"آقای معلم. شما به من اجازه دادید در مشرق زمین خط راه‎آهن بسازم. شما مرا مدیر شرکت‎ها کردید تا بتوانم کارهای پیشگام آلمانی را در خارج انجام دهم. شما ــ"

معلم حرف او را قطع می‎کند: "امیل اشمالهوفر، شما طوری این <شما> را تعریف می‎کنید که انگار این <شما> دیگرانند، طوریکه انگار این <شما> کوچک نوشته می‎شود."

"آقای معلم، و شما فکر می‎کنید که چطور باید نوشته شود؟"

"بزرگ. امیل اشمالهوفر، دیگران که شما را پیشگام نساختند، خود شما این کار را کردید." در این جمله افتخار به شاگرد قدیمی‎اش نور خفیفی می‎داد.

مهمان با هیجان می‎گوید: "هوم، آقای معلم، شاید با بزرگ نوشتن <شما> حق با شما باشد."

معلم بر شانه او می‎زند: "دیدی که می‎شود، اشمالهوفر امیل."

"اما نه آنطور که منظور شماست، بلکه ــ بلکه بر عکس."

معلم به شوخی می‎گوید: "بر عکس؟ بر عکس <شما Sie> می‎شود <یخ Eis>"

"یخ Eis؟ خوب، این هم باید صدق کند آقای معلم. من امروز پیش شما آمده‎ام تا یک یخ سی و پنج ساله را ذوب کنم. آقای معلم، تا به شما بگویم که من مؤفقیت بر روی نردبام زندگی‎ام را به شما مدیونم. و من منظورم از <Sie> شما هستید. ــ شما مرا برای پیشگام بودن در خارج آماده ساختید ــ"

مرد سالخورده با وحشت می‎گوید: "من؟ من؟ شما اشتباه می‎کنید، اشمالهوفر امیل ــ شما نباید به یک معلم سالخورده پس از این همه مدت نان دوستانه عسل مالیده شده تقدیم کنید ــ من دقیقاً می‌دانم که آتش زندگی ابتدا بعد از مدرسه فولاد را می‎سازد ــ که یک چنین معلم سابق ادبیات آلمان و تاریخ برای آماده سازی فولاد سهم بسیار اندکی می‎تواند داشته باشد ــ"

"آقای معلم، شما باید این لطف را به من بکنید و کلماتم را جدی بگیرید. آدم به عنوان مدیر یک راه‎آهن خارجی متشکل از ده هزار کیلومتر دیگر وراجی‎های زیبا نمی‎کند. و آدم به حرفی که می‎زند باور دارد. و دیگر در بین کار برای رسیدن به شهر فراموش شده‎اش یک شبانه روز سفر نمی‎کند تا برای معلم قدیمی‌اش یک قاشق عسل بیاورد و بگوید: <آقای معلم، لطفاً دهانتان را باز کنید.>"

معلم سالخورده به وجد می‎آید: "اشمالهوفر امیل، آیا واقعاً ممکن است که من، یک معلم فقیر، بدون آنکه بدانم به شما ــ به شما ــ" او بقیه کلمات را نمی‎یابد.

"ــ درب‎های به سوی مسیرهای شیبدار کوهسانی را گشودید، این نه تنها ممکن است، بلکه بیشتر از ممکن است، این حقیقت است."

معلم از روی مبل جهیده بود. دسته کوچک دفترهای آبی تصحیح گشته را بی‎دقت از روی میز پائین ریخته و با قدم‎های کوتاه و سریع به کنار پنجره رفته بود. بازویش را از پشت بر روی مخده‎های سرخ لبه پنجره تکیه داده بود. به نظر می‎رسید که در حال رشد کردن است. جمجمه کم موی معلم از هیجان بر روی شیشه پنجره ضرب می‎زد.

او با یک رنگ سرخ شبانه بر روی گونه‎های پیر که می‎توانست با یک رنگ قرمز روزانه بر روی گونه‎های دختران اشتباه گرفته شود می‎گوید: "اما اشمالهوفر امیل، فقط فکرش را بکنید، فقط فکرش را بکنید که نوشتن چند انشاء چه تأثیری دارد ــ؟"

"آقای معلم، منظور من انشاء نبود."

"یا امپراتوران مورد علاقه درس تاریخم چه تأثیری توانستند بگذارند، چه تأثیری توانست بارباروسا بر شما بگذارد ــ؟"

"آقای معلم، منظورم بارباروسا هم نبود."

"یا تمیستوکلس ــ؟"

چهره مرد غریبه طوفانی می‎شود: "آقای معلم، منظورم تمیستوکلس هم نبود."

برای یک لحظه به نظر رسید که انگار معلم مضطرب شده است. به نظر می‎رسید که انگار بازوان تکیه داده به مخده‎های قرمز می‎خواهند به پائین لیز بخورند. اما دوباره خود را محکم نگاه می‎دارند.

او تقریباً با شیطنت می‎گوید: "آهان، حالا می‎دانم، حالا می‎دانم. لئونیداس، لئونیداس قهرمان بود که من برایتان تعریف کرده بودم، او بود که شما را هم در مسیرتان همراهی کرد، و کسیکه ــ"

"نه، آقای معلم، لئونیداس من را همراهی نکرد. عصبانی نشوید از اینکه من امروز بجز نامش چیز دیگری از او به یاد ندارم، هرچند من در سرزمین او یک خط دوم از خطوط بزرگ راه‎آهن خودمان کشیده‎ام ــ."

"چی، شما برای ترموپیل‎ها با آهن‎تان ریل کشیدید؟"

"نه کاملاً آقای معلم. اما من و آهنم در این لحظه مهم نیستیم. ، آقای معلم، ما می‎خواستیم از شما صحبت کنیم، از آهن شما، از آهنی که شما در ستون فقراتم داخل کردید، و از آهنی که تا امروز نشکسته است."

معلم سالخورده با لکنت می‎گوید: "از آهن من؟ آقای مدیر، من واقعاً نمی‎دانستم که ــ"

"من اشمالهوفر امیل نامیده می‎شوم."

"اشمالهوفر امیل، من واقعاً نمی‎دانستم که در کلاس‎های درسم هرگز از آهن یا چیز آهنی صحبت شده باشد."

"آقای معلم حق با شماست: در کلاس درس واقعی‎تان صحبت نکردید ــ"

حالا اما واقعاً بازوان تکیه داده شده از روی مخده‎ها به پائین لیز می‎خورند. اندام کوچک‎تر می‎شود. جمجمه معلم سالخورده دیگر بر روی شیشه پنجره ضرب نمی‎گرفت. اندکی رو به جلو خم می‎شود. دهان معلم سالخورده که حالا زمزمه می‎کرد به زحمت قابل دیدن بود:

"در کلاس درس من نه، اشمالهوفر امیل ــ در کلاس درس من نه؟"

"آقای معلم، نه در کلاس درس رسمی‎تان."

امید معلم فروتنانه دوباره می‎درخشد: "آهان، منظورتان این است که طبق برنامه درسی کلاس نه، مطمئناً منظور شما یک نکته جانبی است که در اصل به برنامه درسی مربوط نمی‎گشت، بله، بله، یک معلم با چنین توضیخات غیراجباری می‎تواند اغلب قلبش را از یک برنامه درسی بیشتر باز کند، آخ بله، آخ بله."

حالا مهمان هم از روی مبل بلند شده بود. او کاملاً به پائین صورت معلمش نزدیک شده بود. و محکم به چشمانش نگاه می‎کرد، هنگامیکه او گفت:

"حق با شماست. خواسته‎های مربیان و برنامه دروس از پیش مشخص هرگز برای یک دانش‎آموز تعیین کننده نیستند. تعیین کننده ناخواسته‎هاست، حتی ناخودآگاه‎هاست ــ چیزی که از دهان کسی بدینسان به بیرون می‎لغزد ــ نه، به بیرون نمی‎لغزد ــ چیزی که ناگهان مانند یک شاهین در هوا می‎جهد و دانش‎آموز را سوار بر بالش با خود می‎برد ــ چرخ زنان ــ بالا، بالاتر ــ تقریباً به درون مشرق زمین ــ و ببینید، برای تشکر کردن بخاطر یک چنین کلمه ناخواسته‎ای از دهان شما، برای یک چنین شاهینی که یک بار توسط شما به هوا به پرواز آمد و اشمالهوفر امیل را با خود بالا برد، بدون آنکه شما آن را بدانید ــ به این خاطر من اینجا آمده‎ام ــ به این خاطر بعد از سی و پنج سال ناگهان به این فکر افتادم: <آدم، برو پیش معلم قدیمی‎ات و قبل از آنکه دیر شود به خاطر آن کلمه خوب از او تشکر کن.>"

دوباره سرخی دخترانه بر گونه‎های مومی معلم نمایان می‎گردد. اما دهانش دیگر باز نمی‌شد. حالا او خود را بر روی یک صندلی می‎نشاند و با سر کمی به جلو داده شده فقط گوش می‎دهد.

"نه، نه، آقای معلم، گفتار جانبی در کلاس درس هم نبود ــ من می‎بینم که باید موضوع را خلاصه و جمع‎بندی کنم، وگرنه باید هنوز یک ساعت دیگر هم بدون نتیجه صحبت کنیم. شاید هنوز به یاد داشته باشید که اشمالهوفر امیل در واقع یک پسر خجول بود. بله، من همیشه به طور طبیعی وحشت داشتم ــ امروز هم هنوز گاهی باقی مانده‎ای از آن را احساس می‎کنم ــ اما آن زمان ترس مدام همراهم بود و اجازه نمی‎داد صمیمانه درک کنم، ترسی که زمانی طولانی از جوانی‎ام را به طرز غیر قابل نجاتی ویران ساخت. ــ من خودم هم نمی‎دانم که از چه چیز وحشت داشتم ــ شاید از خودم و نیروهائی که در من چرت می‎زدند ــ من تمام کلاس‎ها را توسط ترس از رشادت خودم گذراندم، تا ــ تا اینکه در آخرین کلاس یک جمله از شما مرا تغییر داد ــ نه، نه، اجازه بدهید حرفم را تمام کنم ــ حالا خیلی سریع می‎گویم، هنگامیکه شما یک بار در زنگ تاریخ حضور نیافتید ــ وقتی یک ربع، نیم ساعت از نیامدن شما به کلاس درس گذشت ــ در حالیکه شاگردان ناآرام شده بودند ــ وقتی بقیه محصلین مرا به دفتر مدیر مدرسه فرستادند ــ وقتی من با ترس در اتاق انتظار مدیر مدرسه ایستاده بودم و جسارت درب زدن را نداشتم ــ وقتی دو صدای هیجان‎زده از اتاق مدیر مدرسه شنیده گشت ــ وقتی یک صدا که من هنوز آن را به یاد دارم، زیرا که مانند فریاد به گوش می‎رسید، گفت: <من همیشه آن چیزی را انجام داده‎ام که از آن وحشت داشته‎ام!> ــ ها، این جمله مانند یک وحی به قلب جوانم نشست ــ من دوباره از اتاق انتظار بیرون دویدم و از پله‎ها بالا رفتم و داخل کلاس درس شدم. محصلین با سر و صدا از من پرسیدند: <خب، چه شنیدی؟> ــ من با حواس‎پرتی گفتم: <من این را شنیدم: من همیشه آن چیزی را انجام داده‎ام که از آن وحشت داشته‎ام.> ــ محصلین فریاد زدند: <اشمالهوفر امیل عقلش کاملاً کار نمی‎کند!> ــ آقای معلم فکر کنم اگر شما ناگهان با رنگ سفیدی مانند گچ دیوار از پیش مدیر مدرسه داخل کلاس درس نمی‎گشتید و مشغول تدریس درس تاریخ نمی‎شدید آنها مرا کتک می‎زدند ... چه شده، آقای معلم؟ حالتون خوب نیست؟ ــ آیا تعریف خاطرات قدیمی باعث ناراحتی‎تان شده است؟ ــ حرف بزنید، آقای معلم، حرف بزنید!"

"اشمالهوفر امیل، چیزی نیست ــ حالم خوب نیست ــ به خاطر سن و سالم است، سن و سال." چهره به طور ناگهانی در هم فرو رفته معلم سالخورده شروع به لبخند زدن می‎کند: "از من عصبانی نباشید، اگر من ــ اگر من ــ"

"من می‎روم ــ اما اجازه دارم دوباره بازگردم، ــ فردا، قبول می‎کنید، وقتی دوباره حالتون خوب است ــ من هنوز به درستی از شما تشکر نکرده‎ام ــ تشکر به خاطر جمله شما در آن زمان ــ برای شاهین اصیل‎تان که مرا با خود به اوج برد: <من همیشه آن چیزی را انجام داده‎ام که از آن وحشت داشته‎ام> ــ زیرا ببیند، من از آن به بعد کاری را انجام دادم که آن زمان شنیدم ــ همیشه کاری را انجام می‎دادم که از آن می‎ترسیدم، و ــ و یک پیشگام گشتم، آقای معلم ــ به این خاطر از شما متشکرم، آقای معلم ــ از من عصبانی نباشید، آقای معلم، باشه؟ ــ و فردا اجازه دارم دوباره بیایم ...   "

او دوباره نیامد. یک پیک در هتل درجه یک پیش او می‎آید و یک نامه برایش می‎آورد. در نامه چند جمله لرزان درهم برهم نوشته شده بود:

"اشمالهوفر امیل عزیزم، شما نباید دوباره بیائید. شما اشتباه کرده‎اید. حتی دو بار. آن جمله را در تلخ‎ترین ساعات عمر من مدیر مدرسه بر زبان آورده بود و نه من. شما صداها را اشتباه گرفته بودید. و همچنین آن جمله را هم درست نشنیدید. یک <ن> از آن جمله باید در میان درب اتاق مدیر گیر کرده باشد. در آن زمان مدیر مدرسه و دشمن من گفته بود: <من همیشه آن چیزی را انجام داده‎ام که از آن وحشت نداشته‎ام>. غمگین نشوید. اینکه شاهینی شما را با خود به اوج برد که از سینه خود شما به پرواز آمد و نه از سینه معلم سالخورده‎تان بدترین چیز نیست. شما گفتید که <برنامه دروس معلم برای یک دانش‎آموز تعیین کننده نیست. بلکه تعیین کننده ناخواسته‎های اوست.> حق با شماست. من قانع شده‎ام، پیشگام عزیز؛ من به این ناخواسته قانعم.

معلم سالخورده شما."