عید پاکِ تباه شده.

"رب اسرائیل، آیا می‎توانید به من قول بدهید که کت و شلوار را تا عیدِ پاک برای پسرم آماده می‎سازید؟" مادرم به رب اسرائیلِ خیاط با تمام توان فریاد می‎کشید، زیرا اسرائیل مانند یک دیوارْ کر بود.

اسرائیل، یک یهودی بلند قامتْ با یک صورت درازْ کمی لبخند می‎زند و به دست یک حرکت می‎دهد، طوریکه می‎خواست بگوید: "چرا نباید آن را تمام کنم؟"

"پس لطفاً اندازه او را بگیرید، اما فقط با این شرط که کت و شلوار تا عید پاک تمام شود."

اسرائیلِ خیاطْ مادر را طوری نگاه می‎کند که انگار می‎خواهد بگوید: "یک زن عحیب، وقتی آدم یکبار می‎گوید کافی‎ست. در همان لحظه از جیبش مترِ دراز کاغذی و یک قیچیِ بزرگ انگلیسی بیرون می‎کشد، سپس شروع می‎کند از همه طرف به اندازه‌گیری؛ مادر در کنار ایستاده بود و فرمان می‎داد:"

"بلندتر، هنوز کمی بلندتر! ... پهن‎تر، کمی پهن‎تر! شلوار را بیش از حد تنگ نگیرید و کت را برای جست و خیز کردن چند انگشت پهن‎تر بگیرید! ... هنوز کمی بیشتر! نکند خدای نکرده جلوی کت بیش از حد کوتاه شود! بیشتر، هنوز بیشتر! در پارچه صرفه‎جوئی نکنید! یک بچه رشد می‎کند!"

اسرائیلِ خیاط خودش می‎دانست که یک بچه رشد می‎کند، بنابراین بدون پاسخ دادن به کار خود ادامه می‎دهد. پس از آنکه او اندازه‎ام را دقیقاً می‎گیردْ یک فشار به من می‎دهد، طوریکه انگار می‎خواهد بگوید: "تو می‎توانی بروی! تو آزادی!"

من خیلی دلم می‎خواست که کت طبق مد روز یک چاک و یک جیب می‎داشت، اما من نمی‎دانستم به چه کسی باید این را می‎گفتم. اسرائیلِ کرْ متر را به دور دو انگشت می‎پیچاند و با کلمات بریده با مادر صحبت می‎کند: "زمانۀ سختی است ... قبل از عید پاک! هوای کثیف! ماهی‎ها ... گران قیمت ... پول سیب‎زمینی را باید با طلا پرداخت ... تخم مرغ نمی‎شود به دست آورد ... کار وجود ندارد ... کت و شلوارِ تازه سفارش داده نمی‎شود ... فقط وصله زدن و وصله زدن ... حتی رب یهوشوا هِرش می‎گذارد پالتوی قدیمی‎اش را پشت و رو کنم و از نو بدوزم! یهوشوا هِرش! ... عجب زمانه‎ای شده، درست است؟ ... جهان در حال نابود شدن است! ..."

مادر از حرف‎های او شگفت‎زده نشده بود، او اجازه نمی‌دهد حواسش را پرت سازند، بلکه حرف او را قطع می‎کند و می‎گوید:

"شما برای این کار تقریباً چقدر درخواست می‎کنید؟"

اسرائیلِ کر از جیب یک قوطی انفیه خارج می‎سازد، انگشت شست دست چپ را طوری خم می‎کند که میان انگشت شست و انگشت اشاره یک گودی تشکیل می‎شود، کمی انفیه در گودی می‎ریزد، سپس دست را آهسته به سمت بینی می‎برد و انفیه را چنان سریع به بینی می‎کشد که ذره‎ای از آن بر روی سبیلش نمی‎ریزد. سپس به دستش حرکتی می‎دهد و می‎گوید:

"آه، نگران نباشید! ما به این خاطر نزاع نخواهیم کرد! ... می‌فهمید، رب یهوشوا هِرش می‎گذارد پالتوی قدیمی‎اش را پشت و رو کنم و از نو بدوزم ... اوضاع افتضاح شده است!"

مادر ادامه می‎دهد: "رب اسرائیل، به این فکر کنید که من از شما چه خواهش می‎کنم، نه بیش از حد تنگ و نه بیش از حد کوتاه و کمی گشادتر برای جست و خیز کردن!"

من می‎خواستم اضافه کنم "و یک چاک!"

مادر می‎گوید: "ساکت، بذار حرفم را تمام کنم!" و مرا با آرنج هل می‎دهد و دوباره با خیاط صحبت می‌کند: "بنابراین به یاد داشته باشیدْ نه بیش از حد کوتاه و نه بیش از حد تنگْ و جا برای جست و خیز کردن در نظر بگیرید!"

من دوباره سعی می‎کنم میان حرف مادرم بگویم: "و یک جیب!"

مادر به من می‎گوید: "آیا نمی‎خواهی عاقبت ساکت بشی! یک کودک باید عادت داشته باشد که وقتی بزرگ‎ترها صحبت می‎کنند مداخله نکند!"

اسرائیل یک عدل پارچه زیر بغل می‎گذارد، <طومار مزوزا>یِ آویزان به درب را با دو انگشت لمس می‎کند و از آستانۀ در می‎گوید:

"آیا باید حتماً تا عید پاک تمام شود؟ تعطیلات مبارک باشد!"

*

"آه، رب گدالیه آنجاست! وقتی آدم از مسیح حرف بزند او هم می‎آید! من می‎خواستم همین حالا کسی را پیش شما بفرستم و خواهش کنم که اینجا بیائید!"

گدالیه یک کفاش یهودی بود، یک سرباز خدمت کرده، بدون دندان‎های پیش، با یک ریش خاکستریِ گرد، و آدم هنوز متوجه می‎گشت که در گذشته، در دوران سربازی از وسط تراشیده می‎گشت.

مادر به او می‎گوید: "رب گدالیه، آیا می‎توانید به من قول بدهید برای پسرم یک جفت کفش تا عیدِ پاک بدوزید؟"

گدالیهُ کفاش مردِ عجیب خنده‎داری بود که عادت داشت هنگام حرف زدن ورجه ‎وورجه کند.

او از مادر می‎پرسد: "آیا باید کفش را حتماً تا عید پاک داشته باشید؟ چه خوب! چیزها را همه برای عید پاک می‎خواهند! من به خایلهْ همسر رب موتل هم قول داده‎ام تا عید پاک دو جفت چکمه، یک جفت برای او و یک جفت برای دخترش بدوزم! جوسیلْ پسر رب شیمله چهار جفت چکمه سفارش داده است، آنها را هم باید تمام کنم ... و به فیگلهْ همسر رب آبراهامْ مدت‎هاست که قول ساختن یک جفت چکمه داده‎ام. کاریش نمی‎شود کرد، همه چیز باید سر وقت به موقع تمام شود، و اگر هم سنگ از آسمان ببارد! مویشۀ خیاط می‎خواهد تا عید پاک یک جفت کفش نو داشته باشد، من نمی‎توانم آن را رد کنم؛ برای سیامِ نجّار باید یک زیره کفشِ تازه بسازم، همه را برای عید پاک، کاریش نمی‎شود کرد! آسنهْ دختر زنِ بیوه به من فشار می‎آورد که من برایش بخاطر خدا ..."
مادر حرف او را قطع می‎کند: "کوتاه بگید، آیا نمی‎تونید کار را تا عید پاک تمام کنید؟ پس من پیش کفاش دیگری می‎روم!"

گدالیه در حال ورجه‎ وورجه کردن می‎گوید: "چرا نباید بتونم تا آنوقت کار را تمام کنم؟ بخاطر شما تمام کارهای دیگر را کنار می‎گذارم، چکمه‎های شما تا عیدِ پاک تمام خواهد شد! شما می‎تونید به حرف من اعتماد کنید!"

گدالیۀ کفاش از جائی یک کاغذ آبی می‎آورد، زانو می‎زند و پایم را اندازه می‎گیرد.

مادر می‎گوید: "کمی درازتر، هنوز درازتر! چه پس‎اندازی از چرم می‎کنید؟ ... اینطور خوبه! ... تا خدای نکرده کفش به پایش فشار نیاورد!"

گدالیه غرغر می‎کند: "فشار نیاورد."

"و بهترین چرم را مصرف کنید، می‎شنوید رب گدالیه، بهترین چرم."

گدالیه می‎گوید: "بهترین چرم."

"و زیره کفشِ محکمْ که زود پاره نشود ..."

گدالیه زمزمه می‎کند: "... فوری پاره نشود."

"و پاشنه‌ها خدای نکرده نیفتند ..."

گدالیه زمزمه می‎کند: "نیفتند ..."

مادر به من می‎گوید: "حالا می‎تونی به مدرسه بری."

"تو دیدی که مادر چه هزینه‎ای برای تو می‎کند، تو باید لااقل سخت درس بخونی تا انسان بشی! وگرنه چه باید از تو بشود؟ هیچ چیز، یک شکارچیِ سگ! ..."

من چه می‎دانستم چه باید بشوم ... یک انسان ... هیچ چیز؟ ... شکارچیِ سگ؟ ... من فقط یک چیز را می‎دانستمْ که در این لحظه مشتاقانه آرزو می‎کردم کفش تازه‎ام غژغژ کند ... این داغ‎ترین آرزویم بود.

مادر به من می‎گوید: "چرا اینجا مانند یک ستون ایستادی؟ چرا به مدرسه نمی‌ری؟ برو، اینجا دیگه کاری نداری!"

گدالیه به راه می‎افتد، اما دوباره برمی‎گردد و می‎پرسد:

"باید حتماً تا عید پاک تمام شود؟ ... تعطیلات مبارک باشد!"

*

من در راه بازگشتِ از مدرسه به خانهْ بخاطر چاک و جیبِ کت پیش خیاط می‎روم.

اسرائیلِ کر در مقابل میز بزرگ ایستاده بود، با شال دراز یهودی بر دوش، عمیق شده در کار خود. به دور گردنش نخ کوک آویزان بود، به جلیقه‎اش سوزن فرو کرده بود؛ او خطوطی با گچ می‎کشید، با قیچیِ بزرگ پارچه را می‎برید، با انگشت میانی خم شده گردنش را از پشت یقه می‎خاراند و همانطور که عادت داشت با کلمات بریده با خودش صحبت می‎کرد: "هرکس چیز مخصوصی می‎خواهد! ... راحت ... فراوان ... اما از کجا بیارم؟ ... از هوا! ... آدم انگشت‎هایش را از کارِ زیاد خونین می‎کند! باز هم آدم نمی‎تواند نه این را تمام کند و نه آن را! ..."

کنار میز چند شاگرد نشسته بودند و در حالِ دوختنْ آواز می‎خواندند. سوزن‎ها در پرواز بودند، یک جوانک مو بور با کک و مک در صورت و بینی پهنْ با صدای خوشی آواز می‎خواند و نخ را با ریتم می‎کشید.

"آه، تو می‎روی!

و مرا تنها می‎گذاری!"

بقیه پسران جوان هماواز می‎شوند:

"پس با خنجر خودم را می‎کشم.

خودم را دار می‎زنم.

خودم را غرق می‎سازم!

بلائی به سر خود می‎آورم!"

اسرائیلِ خیاط از من می‎پرسد: "چه می‎خواهی پسر؟"

من پاسخ می‎دهم: "یک چاک!"

خیاط می‎گوید "چی؟" و یک گوش خود را به من نزدیک می‎سازد.

من داد می‎زنم: "یک چاک!"

"یک چاک؟"

"بله، یک چاک!"

"کجا یک چاک؟"

"پائین!"

"چی؟ پائین؟"

"یک چاک و یک جیب!"

"چه چاکی؟ چه جیبی؟" باسیاْ همسر خیاط، یک زن کوچک اندام که در کنار میز نشسته و سه کار را همزمان انجام می‎داد: با پا بچه را در گهواره تکان می‎داد؛ با دست‎ها یک جوراب می‎بافت و با دهان دشنام می‎دادْ مداخله می‎کند: "او باید یک چاک داشته باشد! و جیب! تو پارچه‎ات برای جیب کجاست؟ تو قول یک جیب را دادی؟ بنابراین مادر باید پارچه را بدهد! چه ایده‎ای! جیب!"

اسرائیل خیاط از من می‎پرسد: "پس می‎خواهی حتماً یک چاک داشته باشی؟" و قوطی انفیه را خارج می‎سازد. "بسیار خوب پسرم."

من با چهره‎ای خواهش کننده می‎پرسم: "و جیب؟"

"پسر، برو به خانه، من همه چیز را طبق میل تو انجام می‎دهم."

من تا جائیکه پاهایم قادر بودند سریع از آنجا می‎دوم و با عجله و پر از شادی بخاطر غژغژ کردن کفش به پیش گدالیۀ کفاش می‎دوم. اما من او را نمی‎بینم. کارپۀ کارآموز بر روی چارپایۀ او نشسته و مشغول ساختن یک زیره کفش بود. کارپهْ یک جوانک قویِ چهارشانه بود، با صورتی با جای زخم آبله که یک بند چرمی به دور سرش بسته بود.

او تا جائیکه می‎توانست به زبان ییدیش از من می‎پرسد: "پسرْ چه می‎خواهی؟"

من به زبان روسی به او جواب می‎دهم: "من می‎خواهم با استاد گدالیه صحبت کنم."

کارپه دوباره به زبان ییدیش پاسخ می‎دهد: "استاد به یک جشن ختنه‎سوران رفته است، که بچه‎بازی دربیاورد و عرق بخورد." و برای اینکه من بهتر او را بفهمم حرکتی به نشانۀ نوشیدن به دستش می‎دهد. من در مقابل او بر روی یک چارپایۀ چرمی می‎نشینم، و شروع می‌کنم به یک گفتگویِ مفصل در بارۀ چرم، چکمه، زیره ‎کفش، تعمیر کفش، تا اینکه عاقبت به غژغژ کردنِ کفش می‎رسم. او به زبان ییدیش صحبت می‌کرد و من به زبان روسی. وقتی من را نمی‎فهمیدْ بنابراین با دست‎ها به او نشان می‎دادم.

من به او می‎گویم: "آدمِ دیر فهم، من اما به زبان خودت با تو صحبت می‎کنم. به من توضیح بده که چرا کفش غژغژ می‎کند."

کارپه در حالیکه بر روی زیره کفش با یک سوزن سیاهِ ضخیم یک خط می‎کشید پاسخ می‎دهد: "بهتره که ییدیش صحبت کنی."

"به چه دلیل کفش‎ها غژغژ می‎کنند؟ شماها چکار می‎کنید که آنها غژغژ می‎کنند؟"

"آهان، منظورت غژغژ کردن است ... برای غژغژ کردنِ کفش‎ها باید شکر مصرف کرد."

"فقط شکر؟ چطوری؟"

"بله فقط شکر! با قدم گذاشتن روی شکرْ کفش غژغژ می‎کند."

من جواب می‎دهم: "آهان، آدم شکر را خرد می‎کند و کفش غژغژ می‌کند. و نباید چیز دیگری داخل آن کرد؟

کارپه می‎گوید: "براندی، یک کم براندی."

من می‎پرسم: "براندی؟ چرا براندی؟ اینکه شکر غژغژ می‎کند را می‎تونم بفهمم، اما براندی چکار می‎تونه بکنه؟"

کارپه برای اینکه به زبان ییدیش توضیح دهد چرا براندی لازم استْ زحمتِ زیادی می‌کشد. او ادعا می‎کند که قبل از ریختن شکر بر رویِ زیره کفشْ باید آن را به خوبی با براندی مرطوب ساخت، در غیر اینصورت شکر هیچ تأثیری نخواهد کرد.

من به زبان روسی جواب می‎دهم: "آهان، حالا فهمیدم. وقتی آدم براندی مصرف نکندْ شکر هم سودی ندارد، و وقتی آدم شکر به کار نبرد کفش‌ها غژغژ نمی‎کنند." و اضافه می‎کنم: "کسی که غذا برای خوردن نداردْ نمی‎تواند تحصیل کند." و برای اثبات اینکه استدلال‎هایش را فهمیده‎امْ کیف پولم را باز می‎کنم و دارائیم را، تمام آنچه را که در عید حنوکا و پوریم هدیه گرفته بودم به او می‎دهم. سپس خیلی دوستانه از او خداحافظی می‎کنم. کارپه با دستِ زمختِ کثیفش به من دست می‎دهد و مشغول کارش می‎شود.

من به خانه می‎روم، به سرعت چیزی می‎خورم و سریع به مدرسه برمی‎گردمْ تا آنجا در برابر بچه‎ها لاف بزنم که در عید پاک یک کت و شلوارِ نو با یک چاک و جیب و یک جفت کفش غژغژ کننده، بلند غژغژ کنندهْ خواهم گرفت.

من چند روز قبل از عید پاک در بازگشت به خانهْ با این خبر که ما تعطیل شده‎ایم فریاد می‎زنم: "مادر! من آزادم!"

مادر که مشغول آماده سازی عید پاک بود پاسخ می‎دهد: "مادربزرگ باید از این خبر خوشحال شود! امیدوارم یاد بگیری و خبرهای بهتری برایم بیاری." او به دور سر دو دخترِ خدمتکارْ پارچه بسته و به دست‎شان برس و دستمال مرطوب داده بود، خودش هم یک دستمال به دور سر بسته بود، ــ و حالا هر سه نفر تمیز می‎کردند و می‎سائیدند، می‎شستند و برق می‎انداختند و همه چیز را برای عید پاک آماده می‎ساختند.

من نمی‎توانستم جائی برای نشستن برای خود پیدا کنم. هرجا که می‎ایستادم و می‎رفتمْ سر راه بودم؛ هیچ کجا احساس آرامش نمی‎کردم.

مادرم با خشم طوری به من فریاد می‎کشید که انگار آتش و پودر با خود دارم: "از کنار میز مخصوص پسح برو کنار با آن لباس‎های کثیفت. مواظب باش، به کیسۀ مخصوص پسح نزدیک نشو! به آنجا نگاه نکن! آنجا سوپ چغندر پسح قرار دارد!"

من سکندری می‎خوردم، دوباره مرا هل می‎دادند و بیرون می‎کردند.

"باید به معلم‎تان لعنت کرد! آیا نمی‎تونست یک روز دیگر هم شماها را در مدرسه نگهدارد! سپس تو اینجا جست و خیز نمی‎کردی! همینطوری هم به اندازه کافی کار دارم! جاهای دیگر بچه‎ها یکجا می‎نشینند! پسر بزرگی مانند تو، به زودی نه ساله، باید کاری انجام دهد! می‎تونی چهار سؤال عید پاک را برای خودت تکرار کنی!"

من می‎گویم: "مادر، من آن را حفظم!"

"خوشحالم! هزینه زیادی هم برداشت!"

عاقبت شب نزدیک می‎شود و پدر با یک شمع، با یک قاشق چوبی و یک پَر غازْ طبق آداب مذهبیْ خانه را برای پیدا کردن چیزهائی که با عید پاک مناسبت نداشت جستجو می‎کند. من به او کمک می‎کردم تا تکه‎های نانی را بیابد که او خود بر روی لبۀ پنجره قرار داده بود ...

من با خود فکر می‎کردم <هنوز یک شب و یک روز دیگرْ و من مانند یک پرنس چیزهایم را می‎پوشم! کت نو با چاک و جیب و کفش‎های غژغژ کن را ... مادر حتماً خواهد پرسید که این غژغژ چه معنی می‎دهد، ــ من سپس وانمود خواهم کرد که از هیچ چیز خبر ندارم ... سپس شب عید پاک با چهار سؤال فرا می‎رسد، چهار بار نوشیدنِ شراب و غذای عید پاک، کوفته سیب‎زمینی، غذاها و چیزهای خوشمزۀ دیگر. وقتی من به آن فکر می‎کنم دهانم آب می‎افتد، زیرا من تمام روز را هیچ چیز نخورده‎ام.>

مادر می‌گوید: "دعای شبت را بخوان و برو بخواب. امروز، در شبِ قبل از شروع عید پاک شام خورده نمی‎شود ..."

من به رختخواب می‎روم و خواب می‎بینم که عید پاک است ... پدر مرا با خود به کنیسه می‎برد و ما دعا می‎کنیم ... لباس‌های تازۀ من خش‎خش و کفش‎هایم غژغژ می‌کردند ... تعدادی مردم غریبه می‎پرسند: "چه کسی آنجا راه می‎رود؟ ... این مُتل استْ پسر مویشه خایم آبراهام هرش روبین ... ناگهان یک سگ نمی‎دانم از کجا ظاهر می‎شود، یک سگ سیاه که به من هجوم می‎آورد و در حال پارس کردن کتم را به دندان می‎گیرد. پدرم در آن کنار ایستاده بود و وحشت داشت نزدیک‎تر بیاید، او دست‎هایش را تکان می‎دهد و فریاد می‎کشد: "گمشو! گمشو برو!" اما سگ به او گوش نمی‎داد و کتم را از محل چاک و جیب می‎کشد، نیمی از پشتِ کت را پاره می‌کند و بعد پا به فرار می‌گذارد. من با تمام توان به دنبالش می‎دوم، در این حال یکی از کفش‎هایم را از دست می‎دهم و در باتلاق با یک کفش و یک پایِ لخت گیر می‎کنم. من شروع به گریستن و فریاد زدن می‎کنم: کمک! کمک! ... در این هنگام از خواب بیدار می‎شوم و دختر خدمتکار را در کنار تختخوابم می‎بینم که چطور لحاف را از رویم کنار می‎زد و یک پایم را می‎کشید.

"ببین چطور خوابیده، نمی‎شه بیدارش کرد! نمی‎خوای از تخت بیائی بیرون! مادرت می‎گوید که باید فوری بیائی! آخرین تکۀ نان باید از روی لبۀ پنجره برداشته شود!"

*

پدرْ قاشق چوبی و پَر غاز را در اجاق می‎اندازد و آخرین بقایای نان را می‎سوزاند. در اتاق حال و هوای عید پاک برقرار بود. همه چیز از تمیزی می‎درخشید، میز چیده شده بود، چهار لیوان از راه دور به من لبخند می‎زدند، ... چند ساعت دیگر، و عید پاک آغاز می‎گشت! ... فقط چند ساعت دیگر، و من لباس‎های عیدم را خواهم پوشید! ... مادر قبل از آنکه خیاط و کفاش چیزهایم را تحویل دهند آخرین آماده‎سازی را انجام می‎داد. او سرم را با آب گرم و زردۀ تخم مرغ می‎شوید، مویم را شانه می‌کند و دراین حال موهایم را می‎کَند، و وقتی من خودم را خم می‎ساختم با آرنج یک فشار به من می‎داد یا یک کشیده می‎زد.

"نمی‎خواهی عاقبت از چرخیدن مثل یک کِرم دست بکشی؟ آیا نباید یک کودک بتواند ساکت بماند! آدم برایش کار خوب انجام می‎دهد و او هنوز راضی نیست!"

شانه کردنْ خدا را شکر به پایان رسیده بود. من حالا با لباسِ زیر پشت میز نشسته بودم، انتظار لباس‎های جدید را می‎کشیدم و در این حال به پدرم نگاه می‎کردم که از حمام بیرون آمده بود و هنوز طره‎های فرفری کنار گوشش مرطوب بودند. او مقابل کتاب ضخیمی می‎نشیند، سپس آهسته برای خود زمزمه‎کنان می‎خواند، و در این حال بالاتنه‎اش را تکان می‎داد.

او تلمود می‎خواند، من به پدر نگاه می‎کردم و به نظرم می‎رسید که در تمام جهان یک چنین یهودیِ مؤمنی مانند پدرم وجود ندارد، که هیچ جا عید پاک به این شدت برگزار نمی‎گردد و هیچ پسری چنین چیزهای زیبا و تازه‎ای مانند من به دست نمی‎آورد. اما چگونه است که چیزها هنوز اینجا نیستند؟ چه اتفاقی ممکن است افتاده باشد؟ شاید آنهاْ خدا نکردهْ برای عید پاک تمام نشده باشند؟ ... من مایل نبودم به این فکر کنم ... پس چطور می‎توانستم به کنیسه بروم؟ دوستانم چه خواهند گفت؟ چطور باید پشت میزِ شب عید پاک بنشینم؟ من نمی‎خواهم به ساعتی فکر کنم که در آن می‎توانست این اتفاق بیفتد! من نمی‎توانستم از آن جان سالم به در ببرم!

من غمگین و غرق گشته در این افکارِ وحشتناک آنجا نشسته بودم که در باز می‎شود و اسرائیلِ خیاط با لباس‌ها داخل می‎شود.

من از خوشحالی چنان با نشاط به هوا می‎جهم که همراه با صندلی سقوط می‎کنم و نزدیک بود تقریباً گردنم را بشکنم. مادر از آشپزخانه با یک قاشق در دستْ پیش من می‎دود.

"این چه سر و صدائیه؟ چه کسی افتاد؟ تو افتادی؟ بچه لعنتی! تو یک شیطانی نه یک بچه! آیا دردت آمد؟ حقّت بود! دفعۀ دیگر نمی‌پری و نمی‌دَوی، بلکه مانند یک انسان خواهی رفت!" سپس اسرائیل را مخاطب قرار می‎دهد:

"رب اسرائیلْ شما به قول‎تان عمل کردید! من می‎خواستم همین حالا کسی را پیش شما بفرستم!"

اسرائیل کمی لبخند می‎زند و حرکتی به دستش می‎دهد، طوریکه انگار می‎خواهد بگوید: "من باید به قولم عمل نمی‎کردم!" مادر قاشق را کنار می‎گذارد و به من کمک می‎کند شلوار تازه را بپوشم، سپس کت را به من می‎پوشاند و از اینکه به اندازه کافی گشاد و راحت بود خوشحال می‎شود. ــ من خودم را لمس می‎کنم، اما ای وای! چه شوک و چه بدبختی‎ای! نه اثری از یک چاک و نه یک جیب! دورادور کت کاملاً  محکم دوخته شده بود!

مادر ناگهان به اسرائیلِ کر فریاد می‎زند: "این چه چروکی است!" و مرا به همه سو می‌چرخاند.

اسرائیلِ کر قوطی انفیه‎اش را بیرون می‎آورد، انگشت شستش را خم می‎کند، کمی انفیه در چالِ میان انگشتِ شست و انگشتِ اشاره می‎ریزد و آن را به بینی می‎کشد.

مادرم تکرار می‎کند: "این چه چروکی است؟" و مرا می‎چرخاند.
اسرائیل پاسخ می‌دهد: "کجا یک چروک دیده می‌شود؟" و مرا می‌چرخاند. خودِ شما گفتید که برای جست و خیز جا بذارم! شما خواهش کردید که کمی گشادتر ... آیا فراموش کردید؟"
مادر می‌گوید: "این اما خوب دوخته نشده! خیلی زشت دیده می‌شود." و من را می‌چرخاند.
خیاط بدون توجه به حرف مادر کت و شلوار را از بالا تا پائین نگاه می‎کند و مانند یک پرفسور کاملاً آرام می‎گوید: "خیلی عالی بر تن نشسته است! بهتر از این اصلاً نمی‎تواند باشد! چنین کاری در پاریس هم پیدا نمی‎شود! کت عالی دیده می‎شود، قسم به یهودی بودنمْ واقعاً باشکوه دیده می‎شود!"

مادر از من می‌پرسد: "تو هم لباس را باشکوه می‎یابی؟" و مرا به سمت پدر هدایت می‎کند.

او از پدر می‎پرسد: "تو در باره این چیز باشکوه چه می‎گوئی؟"

پدر من را به همه طرف می‎چرخاند، به لباس با دقت نگاه می‎کند و متوجه می‎شود که شلوار بلند است. خیاط دوباره قوطی انفیه‎اش را درمی‎آورد و به پدر یک ذره تعارف می‎کند.

پدرم می‎گوید: "رب اسرائیل، شلوار یک کم بلند است."

"چی؟ چطور؟ منظورتان این است که بلند است. آیا نمی‎دانید وقتی شلوار بلند باشد آدم چکار می‎کند؟ آدم آنها را بالا می‎زند."

پدر می‎گوید: "شاید حق با شما باشد. اما وقتی گشاد باشند و مانند دو کیسه دیده شوند چه باید کرد؟"

اسرائیل می‎گوید: "پهن بودن ضرری نمی‎رساند، درست مانند یک عروس که هرگز نمی‎تواند بیش از حد زیبا باشد." و دوباره انفیه به بینی می‎کشد. "پهن؟ بیش از حد تنگْ هزار بار بدتر از بیش از حد گشاد بودن است."

من در تمام مدتْ از لمس کردن و دنبال چاک و جیب گشتن دست نمی‎کشیدم.

مادر می‎گوید: "آنجا دنبال چی می‎گردی؟ روز گذشته را؟"

من دزدکی به خیاط چشم دوخته بودم و با خودم زمزمه می‎کردم: <دروغگوی پیر. تو روباه حیله‎گر! تو فرزند شیطان!>

اسرائیلِ کر به من می‎گوید: "لباس را به سلامتی بپوشی!" و حساب می‎کند چه مقدار باید بگیرد. پدر دوباره کتابش را در دست می‎گیرد و می‌خواند. او می‎خواند که چگونه آقای خانه یک <نان مصا> را کنار می‎گذاشت و بعد از شام به عنوان دسر میان افرادِ دور میز تقسیم می‎کرد.

مادر پس از رفتن خیاط به من می‎گوید: "به سلامتی بپوشی!" او کت و شلوارم را تحسین می‎کند. "اما مواظب باش! تو اجازه نداری با پسران خیابانی کشمکش کنی! سپس تو لباس‎هایت را برای مدتی طولانی و امیدوارم که در سلامتی خواهی پوشید."

مادر می‎گوید: "رب گدالیه هم اینجاست! غیرمنتظرهْ مانند مسیح! آیا کفش‎های پسرم تمام شده است؟"

گدالیه در حال ورجه ‎وورجه کردن پاسخ می‎دهد: "و آن هم چه تمام شدنی!" و با دو انگشت کفشِ نو و درخشان را طوری نگاه می‎دارد که انگار همین حالا ماهی تازه از رودخانه گرفته است. او ادامه می‎دهد: "چیز عجیبی است که همه مردم کفش‎هایشان را برای عید پاک می‎خواهند ... من تا جائیکه قادر بودم کار کردم و هیچ شبی را نخوابیدم؛ اما وقتی من قول بدهم به آن هم عمل می‎کنم، حتی اگر رعد و برق بزند!"

مادر چکمه را در پایم اندازه می‎گیرد، از همه طرف آن را لمس می‎کند و  می‎پرسد خدای نکرده به جائی از پایم فشار نمی‎آورد؟

گدالیه می‎گوید: "آیا باید فشار بیاورد؟ من فکر می‎کنم که دو جفت از چنین پائی مانند پایِ پسرتان در آن جا بگیرد!"

مادر به من می‎گوید: "بسیار خوب، قدم بزن!"

من محکم قدم می‎زنم، به زیره کفش فشار می‎آوردم و می‎خواستم بشنوم که آیا غژغژ می‎کند. اما هیچ صدائی شنیده نمی‎شد!

مادر می‎گوید: "چرا اینطور فشار می‎دی؟ تو هنوز وقت داری! سال به اندازه کافی طولانی است! من به تو تضمین می‎دم که تا عید پاکِ دیگر کفش‎ها از بین می‎روند! و حالا با پدر پیش یخیلِ دباغ برو، او باید برایت یک کلاه برای تعطیلات انتخاب کند! اما مواظب کفش باش، با زیره کفش محکم به زمین نکوب، آنها از آهن نیستند!"

دباغ در خانۀ مجاور زندگی می‎کرد. ما با عجله از حیاط به سوی مغازه‎اش می‎رویم. یخیل به طور طبیعی یک یهودی مو بور بود، اما چون کلاه سیاه می‎ساختْ بنابراین مویش همیشه در لکه‎های سیاه غوطه‎ور بود. هر دو سوراخ بینی‎اش سیاه و انگشت‎هایش انگار رنگ شده بودند.

دباغ از ما دوستانه استقبال می‎کند: "سلام بر شما آقای همسایه، خوش آمدید! برای چه کسی باید کلاه تعطیلات باشد؟ برای شما یا برای پسر؟"

پدرم با افتخار پاسخ می‎دهد: "برای پسرم، اما به من چیز محکمی نشان دهید."

یخیل در حال نگاه کردن به قفسه‎ها می‎گوید: "من می‎دانم."

پدر با نگاه کردن به دست‎های او پاسخ می‎دهد: "بسیار خوب نشان دهید. کلاه باید زیبا، محکم و ارزان باشد، شما درک می‎کند؟"

یخیل پاسخ می‎دهد: "من از قضا چیزی آنجا دارم که مناسب شماست" و تعدای کلاه از قفسه پائین می‎آورد. هر کلاهی که او در دست می‎گرفتْ سحر گشته در میان انگشتانش می‎چرخید. هر لحظه او یک کلاه دیگر را بر روی سرم امتحان می‎کرد، نیم متر به عقب می‎رفت، به من نگاه می‎کرد، لبخند می‎زد و به پدر می‎گفت:

"یک چنین سال خوبی مایلم داشته باشم، کلاه چه به او می‎آید! خب، کلاه چطور به نظرتان می‎رسد؟ یک کلاه زیبا!"

پدر به انگشتش حرکتی می‎دهد و می‎گوید: "نه، رب یخیل، منظورم چنین کلاهی نیست. من کلاهی می‎خواهم که یهودی دیده شود، می‎فهمید، اما مدرن باشد، نه اینطور آراسته، بلکه محکم، می‎فهمید؟"

دباغ می‎گوید: "یک چنین چیزی می‎خواهید!" و با یک چوب دراز از بالاترین طبقه یک کلاهِ گرد با لبۀ نرم از پارچه شطرنجی پائین می‎آورد و آن را با یک انگشت به پدر می‎دهد؛ کلاه مانند یک آسیاب می‎چرخید: سپس او آن را روی سرم قرار می‎دهد، کاملاً با دقت، طوریکه انگار سرم از شیشه است و او می‎ترسید آن را بشکند. در این حال او برای خود دوباره سال خوبی آرزو می‎کند و آنقدر خوش‎شانسی که این کلاه مناسب من باشد. او از این جنس هنوز یکی دیگر هم دارد ... تا در حقیقت برایش اتفاق بدی نیفتد! ... پدر مدت درازی با او چانه می‎زند، یخیل قسم می‎خورد که فقط بخاطر ما می‎خواهد کلاه را ارزان بفروشد، تقریباً زیر قیمت! همانطور که او در واقع عید پاکِ مؤمنانه و همه چیز خوب را آرزو می‎کند!

من می‎دیدم که کلاه مورد پسند پدر واقع شده است، زیرا او مرتب پیش من می‎آمد، آن را با لذت نگاه می‎کرد و موهای آویزن کنار گوش‎هایم را نوازش می‎کرد.

پدر می‎گوید: "اگر لااقل این تابستان را دوام بیاورد!"

در حالیکه یخیل با عجله به سمت پدر می‎رفت بلند می‎گوید: "دو تابستان. سه تابستان دوام می‎آورد ... یک چنین سالی را برای خودم آرزو می‎کنم، آنطور که کلاه اوست! او باید همیشه در سلامتی آن را بر سر بگذارد!"

هنگامیکه من به خانه بازگشتمْ کلاه بر روی گوش‎هایم نشسته بود، من احساس می‎کردم که کلاه برایم بزرگ است.

مادر در حالیکه کلاه را تا بینی‎ام پائین می‎کشید می‎گوید: "چه بدبختی‎ای! خوبیش این است که تنگ نیست! تو نباید اما هر لحظه آن را از سرت برداری و دوباره بر سرت بگذاری و نباید همیشه با دستت آن را لمس کنی! آن را سالم نگهدار!"

*

اوایل شب با پدر برای دعا کردن به کنیسه می‎روم و در آنجا تمام همکلاسی‌هایم را می‌بینم: ایتسیگ، بِرْل، لایبل، آیزک، زودیک، ولْول، اشمایه، کاپیو، مایر، خایم شولِم، شاخنَه، شپسِل و بسیاری دیگر. همه لباس‎های تعطیلات پوشیده بودند، همه کت‎های نو داشتند، چکمه‎های نو، کلاه‎های نو، اما هیچکس چنان کت بلند و پهنی مانند من نداشت، هیچکس چنین کفش غول‎پیکری مانند من به پا نکرده بود، و من پیش هیچکس کلاهی گشاد مانند کلاه خود ندیدم. از چاک و جیب و غژغژ کفش اصلاً صحبت نمی‎کنم، من را فریفته بودند، به من خیانت کرده بودند.

پسرها با دیدنم مرا دست می‎اندازند.

"اینها چیزهائی هستند که تو لافشان را می‎زدی؟! چاک کجا مانده است؟ و جیبی که تو از آن صحبت می‎کردی؟ چرا صدای غژغژ کفش شنیده نمی‎شود؟ ..." من روحیه‎ام بدون این حرف‎ها هم چندان جالب نبود و حالا آنها بر روی زخمم نمک می‎پاچیدند. هر یک برای مسخره کردنم چیزی می‌گوید:

ایتسیگ می‎گوید: "کلاه زنانه!"

بِرْل: "ردا!

لایبل: "شلوار کهنه!"

آیزک: "پارچه کهنه!"

زودیک: " کت کهنه!"

ولْول: " کت زنانه!"

اشمایه: "زیردامنی آهاری!"

کاپیو: "نگاه کنید چه شلواری پوشیده، پائینشو زده بالا!"

مایر: "چه کلاهی!"

خایم شولِم: "نی نی!"

شاخنَه: "قابلمه ماکارونی!"

شپسِل: "زباله‎دانی!"

من چنان هیجانزده بودم که اصلاً نمی‎توانستم بشنوم چگونه هیرش‎ـ‎بِرِ پیشنماز دعا می‎کرد. من افکارم را ابتدا موقعی دوباره جمع می‎کنم که مردم برای هم <عید پاک مبارک!> آرزو می‎کردند. با قلبی سنگین و خیالی پریشان با پدر به خانه بازمی‎گردم. من خودم را فقط همینطور می‎کشاندم. یک آتش قلبم را می‎سوزاند. من نه به چهار لیوانی که باید می‎نوشیدیم فکر می‎کردم، نه به چهار سؤالی که باید برای پدر مطرح می‎کردم، نه به دعاهائی که باید می‎خواندیم، نه به ماهی‎های فلفل زده شده و قطعاتِ کوچک نانِ فطیر، نه به کوفته‎های داغ و دیگر غذاهای خوشمزۀ عید پاک که باید می‎خوردیم ــ همه چیز برایم بیتفاوت، نفرت‎انگیز و تباه شده بود!

*

در شب عید پاکْ پدر ــ پادشاه ــ، با یک روپوش سفید، یک کیپای مخملی بر روی سر، بر جایگاه مخصوص که با یک بالش بلندتر شده بود می‎نشیند. در کنار او مادر نشسته بود ــ ملکه ــ با یک لباس عتیقه از پارۀ مواره، با یک شال ابریشمی و یک گردنبند مروارید که تزئین باشکوهی به او داده بود. در مقابل آنها من نشسته بودم ــ پرنس ــ، از سر تا پا در چیزهای نو. در سمت راست من بلا نشسته بود، دختر خدمتکار، با یک لباس تازه از جنس کتان، با یک پیشبند سفید آهار داده شده که مانند نان فطیر ترق‎ترق و خش‎خش می‎کرد. در سمت چپ من براینۀ آشپز نشسته بود، با یک دستمال زرد رنگ به دور سر؛ او صورتش را با یک دست پوشانده بود، تکان می‎خورد و انتظار شروع <خروج> را می‎کشید، داستانِ خروجِ از مصر که در شب عید پاک خوانده می‎گشت.

"به این نحو نان بینوا ..." پادشاه با صدای بلند می‎خواند، در حالیکه ملکه با چهرۀ درخشان کاسۀ محتوی غذای سمبولیک را به بالا بلند می‎کرد. بلا دست‎های سرخش را در زیر پیشبندِ سفید که مانند کاغذ خش‎خش می‎کرد مخفی می‎سازد. هنگامیکه براینه کلمات عبری را می‎شنود، چهره‎اش حالتی مؤمنانه و گریان به خود می‎گیرد. همه دارای روحیۀ شاد تعطیلات بودند، فقط پرنس دارای خلق و خوی خوبی نبود. قلبش مانند سنگ شده و چشمانش را پرده‎ای از اشگ تار ساخته بود. اگر شب عید پاک نبود او شروع به گریستن می‎کرد؛ اگر او می‎توانست به اندازه کافی گریه کند قلبش سبک‎تر می‎گشت ...

"فعلاً ما بَرده‎ایم ... " پادشاه خواندنش را با آواز به پایان می‎رساند ... "حالا ما بَرده‎ایم، اما در سال دیگر انسان‎های آزادی هستیم."

سپس پادشاه می‎نشیند و به پشت صندلی تکیه می‎دهد. پس از او همه سر جاهای خود می‎نشینند و انتظار چهار سؤالی را می‎کشند که پرنس باید مطرح می‎کرد و پادشاه به آنها باید پاسخ می‎داد. پرنس اما ناتوان نشسته بود و نمی‎توانست خود را از جایش تکان دهد.

پادشاه با یک حرکت دست می‎گوید: "خب؟"

ملکه می‎گوید: "بلند شو! و چهار سؤال را بپرس!"

پرنس اما حرکت نمی‎کرد؛ احساس می‎کرد که کسی گلویش را با انبردست می‎فشرد، او سرش به سمتی خم می‎شود، چشمانش انگار می‎خواستند از صورت بیرون بجهند، دو قطره اشگ از گونه‎هایش می‎غلطند و بر روی کتاب می‎ریزند.

ملکه می‎پرسد: "چی شده؟" و لحظه‎ای بعد عصبانی از هیجان فریاد می‎کشد: "گریه کردن در میان جشن چه معنی می‎دهد! این تشکر کردن تو برای چیزهای تازه‎ای است که برای تعطیلات به دست آوردی؟"

پرنس می‎خواست به گریه کردن خاتمه دهد، اما نمی‎توانست. گریه به او فشار می‎آورد و خفه‎اش می‎کرد، و ناگهان در او یک چشمۀ خروشان و پایان‎ناپذیر بازمی‎گردد.

"بگو، چی شده؟ جائیت درد می‎کنه؟ چرا سکوت می‎کنی؟ جواب بده! یا اینکه می‎خوای پدر درازت کند و به افتخار شب عیدِ پاک کتک بزند؟ ..."

پرنس بلند می‎شود و با لکنت می‎گوید:

"سؤال، من می‎خواهم چهار پدر از تو بپرسم! ... من ... منظورم ... پدر، من می‎خواهم از تو چهار سؤ .. سؤ ... سؤ ..."

پاهای پرنس می‎لرزیدند، او سرش را روی رومیزیِ سفید قرار می‎دهد و می‎گرید و مانند یک کودکِ کوچک هق هق می‎کند.

جشن عیدِ پاک برایش تباه شده بود!

https://www.youtube.com/embed/CXZstAYMtQA