وقتی ما پیر شده باشیم.

خورشید در آسمانِ بی ابرْ کج ایستاده است. یک روز از ماه سپتامبر است، تقریباً نیمۀ ماه سپتامبر، زمانیکه رنگ‎ها عمیق‎تر می‎گدازند و همه چیز در دوردست شروع به درخشیدن می‎کند. ماتیلده، همسرم، آن نوار آبی رنگ در افق را می‎شناسی؟

هوا مانند الماسِ جلا داده شده شفاف و پاک است. هیچ ابر کوچکی دوردستِ شفاف را مات نمی‎سازد. مزرعه ساکت و صاف در نور گرم ماهِ سپتامبر قرار دارد. توفان مرطوبِ روزهای ماه مِی به پایان رسیده و درخشش خیره کنندۀ نیمۀ تابستان بر روی گندمزارهای سبزِ مواج به سر رسیده و خورشید بر روی زمین‎های محصول برداشت شدهْ کج ایستاده است. یک روز از ماه سپتامبر است، ملایم و بالغ، آرام و شکوفه‎ریزان. تمام رنگ‎ها عمیق‎تر می‎درخشند و در دوردست شروع به درخشیدن می‎کنند!

ماتیلده، همسرم، نوار آبی رنگ را می‎بینی، دور، دور در پشت افق؟ دست‎ات را سایه‎بان چشم‎ات ساز، چشمان عمیق و پر رمز و رازی که من اسرار خود را در آنها غرق ساخته‎ام، و به آن سمتْ به آن فاصلۀ دورِ خجسته نگاه کن. آن را می‎بینی؟ عجله نکن! خوب به آنجا نگاه کن! تو هرگز دیگر مانندش را نخواهی دید. آنچه ما بودیم آنجا قرار دارد.

بهار و تابستان ما، باران گل و طوفان رعد و برق، نغمۀ طوفان و آواز بلبل، یخچال‎های طبیعی و دریاهای درخشانِ جنوب، طنین جام‎ها و خندۀ نقره‎ای و زمزمۀ نهر در شبِ نیمۀ تابستان، بازارهای پر سر  صدا، جنگ و صلح و تضاد و آه و ناله در آخرین پریشانی، بشردوستی و بیزاری از بشر، تحقیر و عمیق‎ترین بخشش، مبارزه‎ای داغ و برکت برداشتِ محصول و چمنزار درخشان با نور ماه، همۀ اینها در آنجا قرار دارد و هنوز خیلی چیزهای بیشتری که فقط ما دو نفر می‎دانیم، ما افراد سالخورده، و چیزهائی که ما برای هیچکس فاش نخواهیم ساختْ حتی برای فرزندان‎مان که حالا آنجا در بیرون در دوردستِ نقره‎ای با مشکلات زندگی می‎جنگند، همانطور که ما با مشکلات جنگیدیم.

تو سکوت می‎کنی و لبخند می‎زنی و سرِ با موهای مانند ابریشم نرمِ قهوه‎ای رنگ‌ات را متمایل می‎سازی، آیا به یاد می‌آوری که وقتی من یک بار اولین موی سفید را در انبوه موی ابریشمی تاریک‎ات کشف کردم چطور می‎خندیدی و مقاومت می‎کردی و در حال اخم کردن سرت را عقب می‎بردی! و همچنین یک بالش سرخِ گیلاسی رنگْ نقشی در آن بعد از ظهر بازی کرد.

دهانم را نگه ندار! ما در باغ میوۀ متروکۀ غرقِ در آفتاب تنهائیم، که از آن آدم تا فاصلۀ دورْ تا نوار آبی رنگ در افق را می‎بیند. ما تنها هستیم و کسی ما را نمی‎شنود. درختان میوه کاملاً آرام ایستاده‎اند، پُر بار با تمام برکاتِ آبداری که شاخه‎هایشان را رو به زمین می‎فشرند. گل‎ها بسیار آرام شکوفا می‎گردند، بسترِ گل‎های ستاره‎ای، گل‎های شمعدانی و گل‎های کوکبی را چمن‎ها با لطافت در بر گرفته‎اند. هیچ بادِ کوچکی دانه‎های سرخ درختان بارانکِ کنار جاده را که مقابل باغ در یک ردیف ایستاده‎اند تکان نمی‎دهد. این جاده یک روز من را به راهی دور هدایت کرد. دیرتر من این جاده را بازگشتم و تو در کنارم بودی.

اینجا چه ساکت است! فقط گنجشک‎ها بر روی بام و بر تاج درختانِ عظیم زیزفونِ صد سالۀ خانه جیک‎جیک می‎کنند. اما بخاطر گنجشک‌ها اجازه داریم آهسته به صحبت کردن ادامه دهیم. آنچه می‎گوئیم بین ما و گنجشک‎ها می‎ماند. زیرا پرستوها و سارها و دیگر پرندگان مهاجری که گنجشک‎ها بتوانند برایشان فاش سازندْ به سمت سرزمین‎های جنوبی مهاجرت کرده‎اند. همچنین دو لک‎لکِ زن و شوهر هم که در بسیاری از روزهای شیرین تابستان بر روی بام ما منقار به هم می‎سائیدندْ رفته‌اند. فقط گنجشک‎ها با ما مانده‎اند. آنها ترانۀ گستاخانه خود را با سوت می‎زنند، و گاهی، اما به ندرت، از میان هوای خشکِ پائیز یک جیغ کشیده می‎شود. اینها غازها هستند که از روی مزارع محصول برداشت شده مهاجرت می‎کنند.

در غیر این صورت همه چیز آرام است. حالا یک سیب از شاخه بر روی چمن می‎افتد، سپس دوباره سکوت. و خورشید پائین می‎رود، اگر سرت را کمی به سمت من متمایل کنیْ می‎توانی آن را که مانند یک چشم آتشینِ مبارک بر روی بخارِ مه دیده می‎شودْ از میان برگ‎های بوتۀ یاسِ بنفش ببینی.

چه گلگون خورشید در مسیرم استراحت می‎کرد و سعادت‎خواهانه از میانِ عمیق‎ترین بیشه و مرداب‎های خاکستری برایم نور می‎پاشاند! خورشید، ای قادر مطلق! من تو را چه زیاد دوست داشتم! تو بذرم را بارور و زندگی‎ام را درخشان ساختی! آنچه من بودم توسط تو بودم! برای آماده ساختن می‎روی؟ آیا این باید باشد؟

ماتیلده، همسرم، می‎بینی که چطور خورشید پائین می‎رود؟ یک ساعت دیگر باید از چشم ناپدید شود. آیا نوار مه در افق را می‎بینی؟ به نظرم می‎رسد که انگار در هوایِ مانند آینه شفافْ جنگل‎های آبی و کوه‌هائی با منحنیِ ملایم می‎بینم. در آنجا خورشید از چشم ناپدید می‎گردد. در آنجائی که ما جوانی و نیرو و زندگی‎مان را به خاک سپرده‎ایم. او در آنجا با تمام چیزهائی که برایمان ارزشمند بودند خواهد خوابید. هنوز یک ساعت و شاید هنوز یک گرگ و میشِ کوتاهِ پس از آن، و سپس در اطراف ما تاریک خواهد بود. هنوز یک ساعت، ماتیلده!

برو برایمان یک بطر شراب و دو جام رومی بیاور تا ما به سلامتی خورشید بنوشیم و از او سپاسگزاری کنیم. از قدیمی‎ترین بطری‎ها بردار، در انتهایِ آن گوشۀ تاریک، آن بطری را که پدرم وقتی من متولد شدم در آنجا قرار داد. شراب به اندازۀ من قدیمی است. زمانش فرا رسیده که آن را بنوشیم.

هوا چه ساکت و ملایم است! سینۀ پوسیدهْ خود را می‎گستراند تا هنوز یک بار دیگر نیرویِ پیر خاک را که دورادور از بوته‎ها و درخت‎ها، از چمن‎ها و گل‎ها بیرون می‌زندْ بمکد. آیا همه شماها مانند من نیستید؟

یک بار من خودم را از شماها جدا ساختم، یک شاخۀ کنجکاو که خود را آزادانه خم می‎ساخت، زیرا به بالا صعود کرده و دیگر ریشه‎ای را نمی‎دید که او را با شماها و زهدان زمین وصل می‎ساخت.

امروز به من برای آمدن پیش شماها فشار می‎آید. به زودی ما دوباره عمیق و محکم و قلبانه با هم خواهیم بود. سپس نباید دیگر هیچ چیز مزاحم دوستی ما شود.

چه چمن‎های انبوهی، آن هم چنین دیر در ماه سپتامبر! چطور من به هنگام کودکی گاهی از بالای آنها پریدم و بر رویش به عنوان لطیف‎ترین بالش استراحت کردم! حالا آن را برای خود به عنوان نرم‎ترین پتویِ ضخیم دارم. و چمن‎ها باید دو برابر بلندتر در بادِ بهاری خود را تاب دهند و بازی کنند! و بوته‎های گل رز باید خود را با گل‎های معطر تزئین دهند و یک بار دیگر از ابتدای شروع اولین توفانِ رعد و برقِ ماه مِی و تمام شب‎های گرم تابستان تا اواخر ماه پائیز شکوفه دهد!

اما، در آنجا چه می‎بینم؟ آخرین گل رز پائیزی بر بالاترین ساقه شکوفا گشته. خوش آمدی رزِ عطر عسلی، غنچۀ مرطوب و تازه گشوده گشته، که پائیز لطف کرده و آن را چنین دیر به ما هدیه کرده است! من برگ‎های لطیف مخملی‎ات را نوازش می‎کنم. من رایحۀ دلپذیرت را که مانند یک چاشنی از یک سرزمین غریبه و هرگز ناشناخته به سمتم هجوم می‎آورد می‌بویم. من چشم‎هایم را می‎بندم. قاصد بهشتی! با جوانی و زیبائی وداع کن! پائیز نباید با یخبندانش تو را بکشد. تو در کنار سینۀ همسرم باید پژمرده شوی.

ماتیلده، بطر شراب و دو جام سبز رنگ رومی را آوردی تا به سلامتی خورشید بنوشیم و از او تشکر کنیم؟ بیا اینجا بر روی چمن تا خورشید را در برابر چشمانمان داشته باشیم و ببینیم که چطور عمیق‎تر و عمیق‎تر پائین می‎رود، و به آخرین پرتوهایش با احترام خوشامد بگوئیم! به زودی هوا در اطراف ما تاریک خواهد گشت. ماتیلده،، نترس! باید اینطور باشد.

و حالا اولین جام را به سمت خورشیدِ شبانه بالا می‎بریم، که قبل از غروب کردن هنوز تاج درخت زیزفون و شیروانی خانه را طلائی رنگ می‎کند، همانطور که او آن را صبح‎ها با درخشش خود سرخ می‎سازد! چه روزِ طولانی‎ای در این بین قرار دارد! من آن را از آتش چشمکزنِ این شراب احساس می‎کنم! پدرم این بطری را زمانیکه من به دنیا آمدم در زیرزمین قرار داده بود. چه مدتی طولانی این کودکِ طلائی خورشید در زیرزمینِ مرطوب و تاریک خوابیده است! هیچ پرتو خورشید در طول این سال‎ها به آن نخورده بود. تارهای عنکبوت و کپکْ بطری را پوشانده‎اند. آدم هنوز به زحمت می‎تواند نوشتۀ <راوئن‎تالربرگ> را بر روی آن بخواند. این شراب واقعاً برای بالغ گشتن وقت داشته است! این شراب زندگی من است. هیچکس تا حال امروز این بطری را لمس نکرده است. ماتیلده، همسرم، حالا ما می‎خواهیم آن را با هم خالی کنیم. بطریِ حاوی شراب گرانبهائی که در جام‎های سبز رومی مانند آتشِ مایعی روان می‎گردد.

آیا ما هر دو یکی نیستیم، تو و من؟ آیا ما نیاز و خطر، سعادت و درخشش را صادقانه با هم بین خود تقسیم نکردیم؟ بنابراین شراب زرد را بنوش، که همسن من و پیر است. بنوش! یک جرعۀ عمیق بنوش! شراب باید امروز نوشیده شود. هیچ قطره‎ای از آن نباید باقی بماند.

و اینجا غنچه رزِ لا فرانس، آن را بردار و کنار قلب وفادارت بزن. این آخرین رز است که پائیز از دامانش به ما اهدا می‌کند. رزِ دیگری در طول شب شکوفا نخواهد گشت. آیا هنوز هم به روزی فکر می‎کنی که اولین گل رز را بر روی سینۀ جوانت زدم؟ آیا به آن فکر می‎کنی؟

آن شبِ ماه ژوئن چه لطیف بود و ما چه جوان بودیم! من به زحمت بیست ساله بودم و تو هجده ساله! آسمان در آن وقت چه شادتر و جهان چه رنگین‎تر و انسان‎ها چه شوخ‎تر بودند! رنگ‎ها چه روشن بودند و زندگی مانند قصه زیبا بود! حتی گل‎های رزی که من به تو ارائه کردم و تو نمی‎خواستی آن را قبول کنیْ عطر گرم‌تری می‌افشاندند. و وقتی ما نزدیک‎تر نگاه کردیمْ از سه گلْ گلبرگ‎های دو گل ریخته و گل سوم با خستگی سرش را خم ساخته بود. و آیا هنوز می‎دانی که تو آنجا چه گفتی؟ تو گفتی که آنها برای من تعیین نشده بودند. و در واقع آنها برای تو تعیین نشده بودندْ بلکه برای کس دیگری که من قبل از تو می‎شناختم در نظر گرفته شده بودند. زیرا به آسمان هنوز ویولون‎های فراوانی آویزان بود، و در کنار هر تیرِ فانوسِ خیابانْ دو ماجراجوئی در کنار هم رشد می‎کردند، آدم فقط احتیاج داشت آنها را بچیند.

در آن وقت جهان بسیار غنی و رنگارنگ بود. شگفتی‎های فراوانی در همه جا دست تکان می‎دادند. امیدهای فراوانی سر راه و در جاده شکوفا می‎گشتند. شوق از عطرشان پُر بود، و احساساتِ به وجد آمدهْ آن را تنفس می‎کردند و از آن مست می‎گشتند. پرندگان از جنگ و پیروزی می‎خواندند و عشق و خوشبختی را چهچهه می‎زدند. آن خورشید اما که حالا بزرگ و جدی در کنار آسمانِ شب ایستاده تا به زودی در مه غرق شودْ با شادی از آن بالا به تمام هیاهویِ شاد می‎خندید. و خودِ آسمان مانند چادر بهشت در روز اولْ رنگ آبی شادی داشت!

بله، آیا آسمان مانند اولین روز نبود؟ آیا جهان و زندگی ابتدا با ما شروع نگشت؟ آیا زمین با هر انسانِ جدید از نو خلق نمی‎گردد؟ آنکه بعد بوجود می‎آید از آنچه قبل از او بوده چه می‎داند؟ همه چیز تاریک و مبهم است. اما آنچه مانند خورشیدِ صبحگاهی شفاف استْ هستیِ خویشتن و نیروئی‌ست که در درون در میان رگ‎ها جریان دارند و آدم را به حرکت وامی‎دارند. گذشته هیچ چیز نیست، آینده همه چیز است. یک بار دیگر آمریکا باید کشف و میکل‌آنژ از نو در زمین ظاهر شود.

آه حماقتِ مبارک! سعادتِ تلوتلو خورِ دردناک! چطور تو را در آغوش گرفتم! چه مستانه دست به سویِ ستاره‎ها دراز می‎کردم و در راه بر روی چمن سکندری می‎خوردم! چه ترسی داشتم! چه امیدی داشتم! چه بی‎پروا برای یافتن اندکی سعادت به آینده چنگ می‎انداختم، در حالیکه آینده از کنارم در نورِ روشن آفتاب می‎گذشت،  غرقِ در درخشش و نور و چشمانم به آن توجه نکرد! من رؤیای بالاترین و عمیق‎ترین چیزها را می‎دیدم! تمام دوردست‎ها را سنجیدم! من از تمام پرتگاه‎ها پائین رفتم! به والاترین‎ها قسم یاد کردم! با خدا و تمام شیاطین مبارزه کردم! با تمام مخلوقات رنج بردم و به سوی آسمان برای ترحم نالیدم! من خود را در گرد و غبار غلتاندم! من در تمام مستی‎ها خوشگذرانی کردم! خورشید، ماه و ستاره‎ها را مال خود نامیدم! در میان زمین و آسمان هیچ چیزی وجود ندارد که برایم غریبه مانده باشد! من یک انسان بودم و زندگی را دوست داشتم! و زندگی مقدار زیادی جبران کرد و دوباره مرا دوست داشت! و اما، اگر من بپرسم: همه اینها که تو برایشان تلاش و مبارزه کردی کجا رفته‌اند؟ کجا هستند مردانی که تو دست در دست با آنها پیاده‎روی می‎کردی؟ کجا هستند زنانی که تو در کنار قلب نگاه داشتی؟ جاودانگی‌ای که برایش مبارزه کردی کجاست؟

ماتیلده، همسرم، نوار مه در افق را می‎بینی که بر بالایش حالا خورشید مانند یک بالونِ درخشان در نوسان است، آن را می‎بینی؟ آنجا در پشت آن جنگل‎های آبی همه چیز با هم دفن گشته است. سرت را غمگین تکان نده! ماتیلده، من تنها تو را با خود می‎برم. تو تنها کس و آخرین کسی هستی که از آن جهانِ غرق گشته برایم باقی مانده است. تنها تو را از دریای طوفانی نجات داده و به این باغ ساکت شبانه آورده‎ام. تو بهاران و تابستان‎هایم را با من قسمت کردی. تو به وقت غرشِ صاعقۀ جنگ‎ها در اطرافمْ کنارم بودی و برای تقویتم نوشیدنیِ تازه به من می‎دادی. تو وقتی که سر می‎خواست از خستگی بر سینه خم شود زیر سرم بالش قرار دادی. بعضی روزها وقتی نگرانی‎ها خود را در اطراف ما مانند ابرهای رعد و برق انباشته می‎ساختندْ من با تو غیر عاقلانه رفتار کردم. تو از روی برخی کوه‎ها و از میان برخی دره‎ها با من آمدی و شجاعانه همگامی کردی. تو برایم همزمان رفیق و معشوقه بودی، و برخی جام رومی، مانند این جام را من با تو و دوستانمان خالی کردم. دوستان پیر شده یا مرده‎اند، اما تو برایم باقی مانده‎ای، و گرچه نخ‎های فراوان طلائی موی قهوه‎ایِ تیره‎ات دیده می‎شوندْ اما تو برای من هنوز هم جوانیْ همانطور که روزی بودی، و گام‎هایت سبک و جهنده مانده‎اند. مخالفت نکن! من این را وقتی تو شراب و جام‎ها را از خانه حمل می‎کردی دیدم.

آیا هنوز می‎دانی که چطور اغلب اعتراض می‎کردی و می‌گفتی که ما تقریباً همسن هستیم و می‌گفتی: "تو هنوز جوان خواهی بودْ وقتی من یک مادرِ سالخورده باشم!" تو اغلب ناله می‎کردی و خواب‎های بدی در این مورد می‎دیدی. حالا زمان آنچه در مقابلش وحشت داشتی فرا رسیده است.

حالا در بارۀ سر خاکستریِ خراب شده چه می‌گوئی، تو زن جوانِ کدبانو؟ آیا هنوز هم می‎ترسی که مرا از دست بدهی؟ نترس! اگر حالا من تو را ترک کنمْ می‎دانی کجا می‎توانی من را پیدا کنی. مسیر دور نیست. بوتۀ گل رز را در آنجا نگاه کن که من آخرین غنچۀ آن را برایت چیدم، و درختان پُر بار میوه را که شاخه‎های خود را مشتاقانه بر روی چمن‎های لطیف و جذاب امتداد داده‎اند. من محلم را آنجا، در زیر پتوی انبوه، در نزد همسالانم انتخاب کردم. بگذار من آنجا بخوابم. و تو وقتی زمانت فرا برسد در کنار من می‎خوابی. و وقتی باد بهاری بالای سرمان از میان شاخه‎های درختان قدیمیِ سیب فریاد شادی می‎کشدْ ما سعادتمند خواهیم آرمید.

اشگ نریز، ماتیلده! توپ آتشینِ پشت نوار مه در آن فاصلۀ بسیار دور را نگاه کن! حالا خورشید به پائین فرود می‎آید. آسمانِ شبانه در شعله‎های آتش می‎درخشد. ابرهای کوچکِ گلگون بر بالای سر ما بال می‎زنند و به سرزمین‎های دور این پیام را می‎برند که اینجا در تابش و درخششْ یک جهان غرق می‎گردد.

ماتیلده، جام رومی را بردار، با دست راست بالا ببر، همانطور که من جامم را بالا می‎برم! یک بار دیگر جام‎ها را با شرابی که همسال من است پُر ساخته‎ام. بطری تقریباً خالی شده است. بگذار پرتوها در جام‎های سبز رنگ خود را بشکنند و قطرات گرانبهای آتشین را طلائی سازند! جرنگ! جرنگ! خورشید، ای مادر ابدی، سپاس از تو! سپاس از تو!

ماتیلده، همسرم، خودت را به من تکیه بده. هوا ملایم است. درختان سیب کاملاً آرام ایستاده‎اند. گل‎ها بسیار ساکت شکوفا می‎گردند، گل‎های ستاره‎ای، گل‎های شمعدانی، گل‎های کوکب در بسترشان توسط چمن‎های نرم با لطافت در بر گرفته شده‌اند. همچنین گنجشک‎ها بر روی بامِ سرخ رنگ و در تاجِ تاریک درختان زیزفون که یک نور شبانه هنوز در اطرافشان بازی می‎کند به تدریج سکوت می‎کنند. گل رزِ کنار سینه‎ات رایحه‎ای شیرین پخش می‎کند. بگذار هنوز مدت کوتاهی از غروبِ آفتاب که در آسمانِ گلگون آهسته در حرکت استْ لذت ببریم.

تو چه زمزمه می‎کنی؟ که آیا ما دوباره بازخواهیم گشت؟ معمائی سیاه! که آیا ما دوباره بازخواهیم گشت؟

ساکت! بر برج کلیسا ناقوس به صدا افتاده. آنجا مُرده‎های ما قرار دارند، ماتیلده: پدر و مادر من و دیگرانی که جلوتر از ما از میان دروازۀ سیاه عبور کرده‎اند. آیا آنها می‎خواهند از میان نورِ جاودانه به ما خوشآمد بگویند؟ آیا می‎خواهند به ما پاسخ دهند؟ ... همه چیز ساکت، همه چیز ساکت. فقط صدای افتادن یک سیب از شاخه بر روی چمن. سپس دوباره سکوت. هیچ صدائی، ماتیلده. مُرده‎ها بسیار عمیق می‎خوابند.

https://www.youtube.com/embed/kLmepH3L7r8